Beatriz Hauser

“Tan sólo en el tercer trimestre de 2008 el estado recibió $726,000,000 millones en Inversión Extranjera; monto solamente superado por Nuevo León, Ciudad de México, Distrito Federal, y Baja California; consecuencia de una serie de elementos que hacen a la región atractiva para la instalación de plantas maquiladoras, entre ellos la gran oferta de mano de obra barata, su proximidad geográfica con Estados Unidos que disminuye los costos de transporte, la experiencia en la industria maquiladora y los altos estándares en  calidad reconocidos a nivel internacional. Por todas estas razones no es de extrañar que en Ciudad Juárez se hayan localizado el mayor número de plantas maquiladoras del Estado y que sea quien destaca en primer lugar como generador de valor agregado, así como en ocupación de personal en la industria manufacturera con 213, 794 personas ocupadas.

Ciudad Juárez continúa siendo líder en México en la actividad industrial. La ciudad continúa expandiéndose con la llegada de nueva inversión de importantes empresas como Foxconn, y la expansión proyectada de otras como Wistron y Flextronics para el segundo y tercer trimestre de 2009”.

“Ciudad Juárez: Valor de México” www.juarez.gob.mex páxina web da cidade. Sección negocios

“According to the December 16, 1998 issue of Mexican Labor News and Analysis, in 1987 a worker had to work 8 hours and 47 minutes to buy the basic food basket for a family of four. Today it takes 34 hours.”

Worker profile

No. of Women Working in the Maquiladora Industry:472,423
“In the early days women made up as much as 80% of the assembly plant workforce, today they number close to 60%. While they can legally be hired at the age of 16, it is common for these girl-women to get false doucments in order to go to work at ages as young as 12, 13 or 14.” (Mexican Labor News & Analysis, 3/2/1999, v4, no4)
 
Wages
Minimum Wage
Mexico – $3.40 per day vs. US – $5.15 per hour
Example: Hourly compensation costs for production workers in manufacturing
Mexico – $1.21 vs US – $17.70
 
(Global Trade Watch, The NAFTA Index, October 1, 1998)
 
 
 

Mexican labor is inexpensive and courtesy of NAFTA (the North American Free Trade Agreement), taxes and custom fees are almost nonexistent

“Cuatro maquiladoras de Ciudad Juárez, Chihuahua, contratarán a 2 mil jóvenes pandilleros “que por su situación son carne de cañón para la delincuencia”, aseguró el alcalde José Reyes Ferriz. Son cuatro empresas maquiladoras las que se han sumado al proyecto para rescatar a adolescentes que se encuentran involucrados en pandillas. El proyecto está siendo desarrollado por el Banco Interamericano de Desarrollo y el gobierno municipal”, subrayó el alcalde.

Maquiladoras are owned by U.S., Japanese, and European countries and some could be considered “sweatshops” composed of young women working for as little as 50 cents an hour, for up to ten hours a day, six days a week. However, in recent years, NAFTA has started to pay off somewhat – some maquiladoras are improving conditions for their workers, along with wages. Some skilled workers in garment maquiladoras are paid as much as $1-$2 an hour and work in modern, air-conditioned facilities.

“Estas ideas o estas sensaciones o estos desvaríos, por otra parte, tenían su lado satisfactorio. Convertía el dolor de los otros en memoria de uno. Convertía el dolor, que es largo y natural y que siempre vence, en memoria particular, que es humana y breve y que siempre se escabulle. Convertía un relato bárbaro de injusticias y abusos, un ulular incoherente sin principio ni fin, en una historia bien estructurada en donde siempre cabía la posibilidad de suicidarse.” (Bolaño, R. 2004:244)

No 2004 os editores de Roberto Bolaño publicaron 2666, un libro póstumo. Ese tempo do póstumo é tamén o tempo da narración contida nel, tempo que é o tempo desaxustado de cada morte que se repite incesantemente, a imposibilidade de fechar un dó previo que só será postumamente. Un cemiterio futuro, esquecido xa de antemán, é a imaxe da que emerxe –unha imaxe que, segundo o editor, aparecía xa nun texto anterior de Bolaño– esa data mesturada de referencias apocalípticas. O cemiterio é o lugar da rememoración da morte, o arquivo exemplar, o inicio do humano como espírito: memoria da morte no presente. Non obstante, non é o cemiterio, monumento á memoria, o territorio que delimita o libro, ou máis ben, proxecta apenas. A narración que garda a memoria (e o libro de Bolaño é clásico, inscríbese na mellor narrativa do vinte pese a apuntar a un tempo indefinido e post-global) está xa desfeita. A gran novela que é 2666 rompe a narración, mais non por unha estratexia xa clásica de narración aberta (aínda que ese adxectivo non cualifique ben unha novela que ten algo do puzzle, ao estilo de certas novelas policíacas) tampouco o espazo ou o tempo fragmentado, elidido –estratexias narrativas clásicas tamén– nin o espazo inter e intratextual, ou o carácter meta-literario; 2666 segue sendo máis moderno que post-moderno. As fendas que desfán a narración non dependen desta; veñen dun afora que non se deixa chamar contexto. O carácter non de todo acabado do libro por un motivo continxente, tan continxente como a morte do autor, tan externo ao texto como iso, reincide nese “afora” residual e afectado dun proceso acelerado de descomposición, pero nunca por enteiro biodegradábel, como as bolsas de plástico nos cerros de Santa Teresa:

“Entre las piedras volcánicas había bolsas de mercado llenas de basura. Recordó que su hijo, que estudiaba en Phoenix, una vez le había contado que las bolsas de plástico tardaban cientos, tal vez miles de años en consumirse . Estas de aquí no, pensó al ver el grado de descomposición a lo que todo estaba abocado. En lo alto unos niños salieron de él corriendo y se perdieron cerro abajo, rumbo a la colonia Estrella”. (Bolaño, 2004: p.452)

Non tratamos cun fóra de texto, nin cun contexto. Iso funciona como unha matriz textual que, dalgún xeito, o precede: ese real que o texto traballa para obrar narración, memoria quizais. Santa Teresa, ese heterónimo de Ciudad Juárez, é o lugar onde pivota o libro, mais en ningún caso pode considerarse o seu núcleo. Santa Teresa –cidade na fronteira, non-espazo tecido xunto aos parques das maquiladoras, cidade global que desfai o lugar e o territorio– é unha pantasma á que se tenta conxurar, repetición traumática, Espírito retornado espectro incorporando toda a realidade no espazo dos vertedoiros e na precariedade das chabolas. Ese lugar descomponse, “no hay escenario del crimen” di un dos policías, o máis novo. A repetición das mortes desfai a narración que intenta apresalas. Para o relato dos asasinatos, Bolaño parece partir dunha crónica sensacionalista da prensa. O ton é o da crónica, a crónica dunha páxina web sobre asasinos en serie, por exemplo, que tenta xerar un fío que permita contar a historia do sucedido en Ciudad Juárez. Unha crónica periodística, ou unha novela policíaca, unha historia de intriga cos seus personaxes prototípicos: os policías, os expertos, os periodistas, os políticos… Das mulleres asasinadas só nos queda o nome, nin sequera personaxes póstumos desta novela. E, con todo, algo quebra a frialdade do discurso forense e da nota de prensa. Algo así como a literatura, unha palabra excesiva e carente que tamén queda esmagada ao confrontarse novamente co residuo que a obra. Non hai narración que garde a dor, que faga da dor memoria. Amalfitano, un dos personaxes, remata ao borde da loucura, último xeito de non perder o senso.

Texto fráxil, irregular na súa grandeza, 2666 é unha gran novela, unha novela monumental con vocación de clásico. Estas afirmacións repiten o discurso convencional da crítica, quizais non por iso deixen de ser menos certas. Pero, ao mesmo tempo, a obra póstuma é en extremo fráxil, a súa construción monumental contrasta coa irregularidade de moitos dos seus acabados. Pasaxes magníficos e parágrafos necesitados doutra revisión: exemplo moi claro o último libro “La parte de Archimboldi”, acelerado ao final, apenas redactado, contrastando coa riqueza incríbel, coa magnífica parte da infancia, parte clásica, herdeira do mellor da novela do vinte. Había un libro máis, un libro que nunca se escribirá, un libro que tal vez xuntase os anacos dispersos dese puzzle, que nembargantes parece desfacerse coma se contivera acedo dende o seu interior. O que non se escrebe pasa pola morte, ten que ver con ela. Cun acontecemento que cae enriba e pon fin á obra, pero abre o texto, cada vez máis fráxil e vulnerábel na súa construción de obra mestra. As palabras poden conter a violencia e rememorala, mesmo cantala; pero os outros textos que se asoman á obra coma se esta fose unha esclusa, o complexo tecido ao que acostumamos a chamar realidade. A núa violencia dos textos da ciencia ou da propaganda política, o abxecto dun discurso que mostra sen vergoña o espazo aberto de calquera violencia posíbel.

Non se pode dicir que os crimes sexan o tema único de 2666, pero todo repite incesantemente o non lugar do crime. Para a narración policial non hai lugar do crime, os corpos foron desprazados na morte e trala morte; nin pegadas, nin restos nos permiten refacer unha historia. Os restos nos corpos das vítimas que posibilitarían despexar a incógnita, asignar unha identidade aos asasinos pérdense unha e outra vez no camiño. Nin restos, só os corpos das mulleres torturadas descompoñéndose nos lotes aínda sen edificar, nos vertedoiros, nos cerros contaminados polas maquilas. Os lugares nos que se atopan os corpos son espazos para a acumulación de residuos ou espazos aínda por vir, a terríbel privación do descampado. A omnipresencia dunha fronteira visíbel, tanxíbel, violenta cando se fragmenta nos corpos desas traballadoras globais –e isto non é unha redución, é un apuntamento máis– marca o texto, acaece nas condensadas, precisas descricións dunha cidade: Santa Teresa/Ciudad Juárez, quizais doutras cidades fronteirizas, que comparte unha mesma fundación polos movementos dun capital que se ía tornando global.

Estaba tirada en un terreno que a veces los alumnos utilizaban para jugar partidos de fútbol y béisbol, un descampado desde donde se podía ver Arizona y los caparazones de las maquiladoras del lado mexicano y las carreteras de terracería que conectaban éstas con la red de carreteras pavimentadas” (Bolaño, 2004: 467)

Espazo de tránsito das mercadorías, tamén das mulleres, que compoñen a maioría dos empregados das maquilas; cidade que xorde no espazo deixado polas fábricas globais, a cidade é espazo e é tempo non homoxéneo, tecido relacional de segmentos converxentes ou diverxentes, de rutas marcadas e encontros casuais. Como o absoluto romántico volteado por Hegel, a cidade disolve interiormente toda identidade, pero non a resolve como unidade de sentido inmanente; falta a vida e sobran mortas. Os seus espectros deberían roldar os terreos baldíos, as urbanizacións en construción, os barrios miseria en torno ás maquilas. Bolaño repite a aparición de cada morta arremedando a linguaxe da crónica periodística: trazas invariantes, cambian os nomes. O xesto polo que se produce texto tenta gardar os nomes, desfacéndose do resto. A violencia do que se exclúe, a repetición de cada morta como un refrán que máis que fiar interrompe o curso da narración policial deixa núa a febleza da linguaxe literaria ante a continxencia dun real que a corroe dende o texto. A serie das mortas chega a cansarnos? Anestesia o horror repetido? Máis, tórnao na inquedante alteridade dunha dor para a que ninguén ten nome, unha imaxe que rexeitamos.

Amalfitano dejó a su hija delante del espejo del baño y volvió a salir al jardín devastado, donde todo era de color marrón claro, como si el desierto se hubiera instalado alrededor de su nueva casa, con el libro colgando en la mano. Recapituló las posibles librerías en donde lo hubiera podido comprar. Buscó en la primera página y en la última y en la contraportada alguna señal y encontró, en la primera página, la etiqueta cortada de la Librería Follas Novas, S.L., Montero Ríos 37, teléfonos 981-59-44-06 y 981-59-44-18, Santiago. Evidentemente no Santiago de Chile, único lugar del mundo en donde Amalfitano era capaz de verse a sí mismo en un estado de catatonia total, capaz de entrar en una librería, coger un libro cualquiera sin siquiera mirar la portada, pagarlo y marcharse. Se trataba, era obvio, de Santiago de Compostela, en Galicia.”p. 242.

O misterio das mortes solápase co misterio ridículo do libro. Un libro que non se sabe de onde ven, que Amalfitano (ese exiliado chileno, profesor de filosofía na universidade de Santa Teresa) non recoñece coma seu. O libro de Dieste esvaece da memoria como un resto secundario do jet lag, mais persiste na súa falta de senso no espazo informe desa “ciudad en medio de la nada”. O libro chámase Testamento xeométrico e é, el mesmo, unha publicación póstuma levada a cabo polos amigos do finado. O Testamento xeométrico completaría as reflexións e investigacións de Dieste sobre o espazo, o dicir dos mesmos. O libro aparecido cruza unha fronteira, de Barcelona a Santa Ana, e inscríbese no espazo que sostén a coincidencia do topónimo Santiago; dun Santiago do sur, terra en formación, o lugar envellecido dunha cidade de ascendencia medieval nun recuncho atlántico, mais a xeometría persiste. O espazo que obra o libro de Dieste, a produtividade significante do mesmo, traza ou máis ben desfai unha xeografía e unha xeopolítica ao uso. A xeometría pode lerse como matematización do real, abstración do lugar como espazo, inicio da conversión do ser en obxecto e apertura da técnica; obra moderna, como a colonización. Pero a empresa que empeza por reducir a realidade a número reflíctese deformada na vulnerabilidade desa pequena edición, labor dunha cultura minoritaria e rexeitada; que rematará exposta á inclemencia do aire do deserto, seguindo o modelo de Duchamp. A cultura europea non acada a ser representada por ese libro saído de ningures, está ela mesma desfeita nos seus marxes, nos seus restos, nas súas contradicións internas. A cidade das maquilas vertida cara á fronteira máis longa do mundo imanta elipticamente e retorce as outras liñas, de fuga ou non, fagocita as outras fronteiras no fluxo das mercadorías e na resistencia dos corpos. Os restos da cultura europea, a empresa colonial traspasan, libres de taxas as fronteiras, ou van parar aos vertedoiros incontrolados. A vulnerabilidade do pensamento, a corrosión dun real que non controla e que pode coartalo de raíz exponse cunha crudeza non exenta de retranca:

“…Amalfitano sólo podía ser visto como un náufrago, un tipo descuidadamente vestido, un profesor inexistente de una universidad inexistente, el soldado raso de una batalla perdida de antemano contra la barbarie, o, en términos menos melodramáticos, como lo que finalmente era, un melancólico profesor de filosofía pasturando en su propio campo, el lomo de una bestia caprichosa e infantiloide que se habría tragado de un solo bocado a Heidegger en el supuesto de que Heidegger hubiera tenido la mala pata de nacer en la frontera mexicano-norteamericana.”(Bolaño, 2004:152)

Es gibt Sein

“Under NAFTA, maquiladora employment increased by 54% in Ciudad Juárez, spurring significant population growth. Yet Juárez still has no waste treatment facility to treat sewage produced by the 1.3 million people who now live there.”

(NAFTA at 5, Global Trade Watch)

Unfortunately, the cost of living in border towns is often 30% higher than in southern Mexico and many of the maquiladora women (many of whom are single) are forced to live in shantytowns that lack electricity and water surrounding the factory cities.