José Mª Ripalda

 

Hai ben de tempo que estou na universidade e agora, no momento de ir deixándoa, recoñezo que sigo sen entender que é e de que vai, como un enorme xeroglífico do que son un trazo predeterminado. Sei moitas cousas dela; mais é como se mancase algo esencial. Actuei nela; mais no fondo teño a sensación de ter sido a fin de contas un suxeito pasivo. Este vago malestar xenérico está subindo en min ata o rango de lene náusea, que só a miña próxima partida me fai aturable.

Moitos anos o levei ben, é dicir: mellor que agora. Esa universidade señoritil e avellentada, fidelizada pola miseria e o padroado, véxoa xa convertida nun campo de ruínas, que se vai sementando con modernos containers de obra.

Non é só a universidade. A política económica e social na que se inscribe predica competitividade, produtividade, normatividades universais que impoñen ao individuo a submisión, ás institucións a “modernización”… da ruína neste caso. A universidade ten que adoptar unha estrutura empresarial, unha dirección profesional abandonando un rancio autogoberno asembleario (en realidade catedralicio) e extraer recursos da súa integración no sector produtivo. Na era das xeneralidades indiscutíbeis todo individuo ten dereito, e inda deber, a consumir –disque- e aos seus sentimentos máis caóticos; pero debe someterse corpo a terra á homologación e á normalización. Novas formas de dominación regulan a nosa vida dende dentro, relegando as formas máis antigas –máis brutais, pero externas e polo tanto máis ocasionais– ás beiras.

Na Idade Media a universidade, un dos tres poderes co monarca e a Igrexa, tiña o seu goberno e os seus propios recursos. A súa independencia, tan cacarexada, é dende fai tempo ficticia. Politicamente a esquerda estivo excluída dela ata despois da 2ª Guerra Mundial. Dende o século XIX a dependencia orzamentaria e política da universidade pública fronte ao Estado nacional se supoñía que garantía o servizo á nación burguesa; agora importa máis o mercado mundial. E máis que nada a universidade representa hoxe, como o Estado mesmo, unha mina, un campo novo de negocio. Polo de agora os bancos xa teñen un novo grupo de acredores nas universidades españolas, incluídos os seus estudantes abocados ao supernegocio das bolsas-préstamo. Entrementres a Igrexa toma a universidade como arma especificamente indoutrinadora e, tanto ela como outros grupos, atopan na universidade un novo campo de negocio.

O tan discutido Plan de Boloña para homologar as universidades europeas ten elementos técnicos que merecen atención; máis non se pode agochar que pertence a un proxecto global que parte da reprodución da desigualdade socioeconómica e territorial. Por riba a súa implantación nunha universidade miserenta como a española preténdese a custo cero ou inferior ao actual. A aplicación dunha normativa homoxeneizadora suponse que vai facer a milagre; pero ese tipo de xeneralización da norma, descoñecendo e inda negando as peculiaridades de cada situación, xera de partida unha serie de efectos perversos; as xeneralidades son como as pedras por riba do río: permiten chegar dando saltos a un lugar concreto no que se pode pensar, pero non son o lugar habitable. A xeneralización, á vez que indispensable, é unha forma de negación da realidade.

A universidade é un dispositivo parestatal que perdeu a súa importancia como normalizador político dos saberes e como lugar controlado da produción simbólica. Os media a destronan e a fagocitan na opinión pública. Tampouco o humanismo nas súas diferentes versións é xa crible nin rendible nun mundo a cara de can, ao que ata agora servira máis ben de tapadeira; é a hora do “bellum omnium”, tamén chamado, en versión “soft”, competitividade. É a hora do negocio coa universidade, do depauperamento cultural e a efectividade económica inmediata, voraz.

Quen se crese a milonga dunha universidade ‘au dessus de la melée’, quen colaborase confundindo o servizo ao saber cunha coenxía vitalicia, atópase agora con que lle piden contas os señores adustos aos que servira fielmente. En troques de empolarse en protestas que el mesmo acabou facendo inofensivas, non será mellor preguntarse como se chegou ata aquí (e como se chegará inda máis aló)? A universidade non está só nas súas aulas, senón no control recíproco entre colegas, nunhas convencións sobre temas e sobre modais, ás que non escapa ninguén so pena de ostracismo máis ou menos declarado. O meu propio malestar, non terá que ver cunha pasividade tranquilizada pola función profesoral? Certo, un universitario non é ante todo unha vedette ensaística, senón un profesor e un investigador; pero iso non exclúe a pregunta tanto polo que se ensina e investiga como polo seu status. Todo o mundo do traballo se atopa sometido neste intre a unha implacable loita de clases dende arriba, da que ata agora nos criamos altruístas exentos. É a hora de saír da torre de marfil e loitar pé a terra xunto cos outros. Mais non creo que poidamos. Unha cousa é falar e outra dar trigo. Os profesores estamos xa a demostrar que, como calquera fillo de veciño, tentamos capear o mellor que se poida, cando non de aproveitar, a nova circunstancia. Fai ben a xente en poñer baixo sospeita as nosas queixas. Teremos que radicalizalas na práctica, é dicir: estender o seu radio, xuntalas coas que ata agora a universidade situou por debaixo dela.