DexectoraCastro


 


Teresa Moure, O natural é político,

Vigo, Xerais, 2008.

O mundo non se acabará por racharmos deliberadamente

coas regras inxustas que o sustentan e, entrementres,

talvez deamos feito unha fenda para nos ecoloxizarmos

Con esta obra a autora ofrécenos un texto que sen dúbida procura ser divulgativo. Hai que telo dende un principio moi presente, non vaia ser que nos decepcionemos antes de comezar. Quizais Galiza, representada por algún determinado sector da poboación, precise un texto máis especializado, quizais alguén ande á procura dunha introdución ás posturas ecoloxistas no marco concreto galego que lle ofreza unha visión panorámica de onde estamos, que pasos dimos até o de agora e que queda por facer. O natural é político nin de lonxe cumpriría esas expectativas, pero non por iso deixa de introducirnos á ecoloxía. Divulgativo é, pero que ninguén veña tampouco buscando unha guía práctica, ou: que veña, que veña!… Xa se verá o que ocorre unha vez fique prendido pola escrita nas súas primeiras páxinas.

A contundencia da proposta é desacougante, é dicir: de principio a fin, con e sen os saltos narrativos que a autora mesma ofrece –pois hai contos amais de ensaio revolucionario–, lévanos a sentir que non hai acougo, ou que se o hai vai ter que acadarse tomando cartas no asunto. A súa estratexia argumental é a de non dar tregua. Quere divulgar, quere concienciar, pero a base de non deixar ao lector ningunha físgoa para a autocompracencia. Pois do que pretende concienciar é do problema, non das solucións. Derruba o medioambientalismo, esa tendencia xa tan asentada do ecopoliticamente correcto, tamén ataca sen compaixón a confianza en que as tecnoloxías nos vaian sacar as castañas do lume, ou mesmo esa ollada idolátrica ao mundo rural galego de antano tan propia nosa como estrataxema para evitar ter que pensarmos os conflitos no contexto actual. O problema non se resolve nin nun pasado mítico nin nun futuro utópico nin nun presente de razóns cativas, razóns instrumentais, razóns utilitaristas e razóns calculantes.

Por iso tampouco atopa un respostas prácticas neste libro, algo que pode estrañar a quen está afeito a esta literatura. Aínda guiados pola astucia á que tendemos os lectores pola condición de superioridade que nos ofrece selo, por momentos queremos atopar incoherencias na argumentación das supostas solucións que Moure parece dar, pero iso é así porque no fondo esperamos que o outro pretenda dicirnos o que temos que facer: cal é a opción correcta e cales as incorrectas neses dilemas morais que a cuestión ecolóxica nos pon diante. Pero a autora argumenta, allea aos nosos axuizamentos, tratando de amosarnos en cada caso –que nunca é o mesmo– o núcleo desacougante dos problemas, desprazando sutilmente os veos estratéxicos cos que sempre –e tamén en cada caso– os cubrimos, para non termos que afrontalos, para non asumirmos a nosa propia responsabilidade. De feito nalgún momento desbarata as nosas pretensións de querermos ter razón sen termos feito nada aínda para merecela: “Vivimos nun universo ‘de si ou non’, de ceros e uns, onde as nosas nocións remiten a una realidade binaria, claramente recortada. Esta actitude garda escasa relación coa forma en que visualizamos o mundo nunha época fragmentada, onde xa non hai verdades absolutas.” (p. 99)

O “en cada caso” e o “en cada contexto” pasa a ser decisivo neste mundo sen verdades absolutas. Así, Moure pensa dende e para Galiza, sen por iso perder a perspectiva global que o ecoloxismo ten, nin a transversalidade que o caracteriza xunto a outras loitas contra a lóxica de dominio, resaltando o nacionalismo e o feminismo nos que ela tamén milita. A pesar das súas diferenzas todos estes movementos converxen no punto en que é a mesma actitude a que desmonta as inxustizas contra as que loitan. Neste punto a consistencia práctica e teórica da autora é encomiábel, fronte a quen acaba facendo diverxer as distintas loitas por sometelas a estratexias e medidas políticas incompatíbeis.

A actitude ecolóxica, con todo, asume trazos particulares que ás veces se deixan ver incomodamente entre liñas e outras se din incomodamente con todas as letras: “Ecoloxía é, ante todo, dosificar recursos, gastar menos. Ecoloxía é achar pracer na austeridade” (p. 8). O principio ecoloxista “gastar menos, vivir mellor” deféndese aquí sen ningún tipo de miramentos. Preséntase cru e sen medias tintas, aínda que coas explicacións pertinentes para que se faga manifesto que “a estas alturas só unha forma de existencia frugal pode manter a vida tal e como a coñecemos.” (p. 61). Pero non confundamos esta frugalidade coa que se erixiu no capitalismo para mellor saúde do beneficio económico e a acumulación do capital, que agora se lles impón aos grupos máis desfavorecidos a causa da mala saúde de aquel. A frugalidade ecoloxista que Moure defende, pola contra, repercute positiva e directamente na existencia dos outros, sen mediación de capital que poida extraviarse polo camiño: é a economía non sacrificial de renunciar á posibilidade de impor a túa existencia en detrimento do outro, sexa á conta do seu sometemento ou mesmo –como é habitual no tocante á natureza– da súa destrución.

A autora, en liña coa “ecoloxía profunda” á que se subscribe, trata de anular o discurso utilitarista –tan asexante nestes eidos– que acaba facendo depender esta actitude frugal do propio interese do ser humano por non quedar sen recursos. Para contrarrestar este argumento tan manido, ela fala do valor intrínseco da natureza que se afirma nunha existencia frugal (p. 51), apostando na derradeira parte do libro que fía con esta idea por unha estética e unha ética da natureza. Sen menosprezar este inmenso esforzo por encarar un problema tan complexo, esforzo que nunca está de máis, pois o importante é conmocionar a xente: é dicir, facer que se decate do problema e mobilizala para que reaccione; con todo, penso que o discurso ecolóxico precisa neste punto aínda unha volta máis. Fáltanos a contundencia dunha postura que nos faga comprender ese “pracer na austeridade” que reivindica Moure, pero dende os nosos presupostos culturais. Non é que os exemplos de outras culturas como a da India non sexan perfectos ilustradores das fallas da nosa, pero a posibilidade da súa mitificación ou mistificación anula en certa medida a súa viabilidade fronte á liña utilitarista que se enmarca na lóxica de dominio. Como a autora ben se coida de dicir, o “valor intrínseco da natureza” afírmase na actitude frugal, mais non se confunde en ningún momento coa súa causa. Para min, aí desbótase toda interpretación mal intencionada da ecoloxía como unha relixión, por moito que a algúns lles guste buscar analoxías.

Xa que teño esta oportunidade, gustaríame invitar a xente a que analice a obra dende esta perspectiva, por afondar máis nesta experiencia de ecoloxizármonos que a autora propón e que insiste en mostrar como a única maneira de non seguir a cometer inxustizas, pois é o que ten cumprirmos regras inxustas. E tamén, xa que é parte explícita ou implícita desta función recensionadora, recomendar recomendar este ensaio: xa verán vostedes se o fan antes ou despois de disfrutar da súa lectura.