Sobre a Intelectualidade mexicana

– […] A literatura en México é como un xardín de infancia, unha gardaría, un kindergarten, unha escola infantil, non sei se o podedes entender. O clima é bo, fai sol, un pode saír da casa e sentarse nun parque e abrir un libro de Valéry, quizais o escritor máis lido polos escritores mexicanos, e logo achegarse á casa dos amigos e falar. A túa sombra, non obstante, xa non te segue. Nalgún intre abandonoute silenciosamente. Ti fas como que non te decatas, pero si que te deches conta, a túa fodida sombra xa non vai contigo, pero, ben, iso pode explicarse de moitas formas, a posición do sol, o grao de inconsciencia que o sol provoca nas cabezas sen sombreiro, a cantidade de alcohol inxerida, o movemento como de tanques subterráneos da dor, o medo a cousas máis continxentes, unha enfermidade que se insinúa, a vaidade ferida, o desexo de ser puntual polo menos unha vez na vida. O certo é que a túa sombra se perde e ti, momentaneamente, a esqueces. E así chegas, sen sombra, a unha especie de escenario e poste a traducir ou a reinterpretar ou a cantar a realidade. O escenario propiamente dito é un proscenio e ao fondo do proscenio hai un tubo enorme, algo así como unha mina ou a entrada a unha mina de proporcións xigantescas. Digamos que é unha caverna. Pero tamén podemos dicir que é unha mina. Da boca da mina saen ruídos inintelixíbeis. Onomatopeas, fonemas furibundos ou ben pode que só murmurios e murmurios e xemidos. O certo é que ninguén ve, o que se di ver, a entrada da mina. Unha máquina, un xogo de luces e de sombras, unha manipulación no tempo, furta o verdadeiro contorno da boca á mirada dos espectadores. En realidade, só os espectadores que están máis próximos ao proscenio, pegados ao foso da orquestra, poden ver, trala mesta malla de camuflaxe, o contorno de algo, non o verdadeiro contorno, pero si, polo menos, o contorno de algo. Os outros espectadores non ven nada alén do proscenio e poderíase dicir que tampouco lles interesa ver nada. Pola súa banda, os intelectuais sen sombra están sempre de costas e polo tanto, a menos que tivesen ollos na caluga, élles imposíbel ver nada. Eles só escoitan os ruídos que saen do fondo da mina. E tradúcenos ou reinterpretan ou recrean. O seu traballo, cae polo seu peso dicilo, é pobre. Empregan a retórica alí onde se intúe un furacán, tratan de ser elocuentes alí onde intúen a furia desatada, procuran cinguirse á disciplina da métrica alí onde só queda un silencio enxordecedor e inútil. Din pío pío, guauguau, miau miau, porque son incapaces de imaxinar un animal de proporcións colosais ou a ausencia dese animal. O escenario no que traballan, por outra parte, é moi bonito, moi ben pensado, moi coqueto, pero as súas dimensións co paso do tempo son cada vez menores. Este achicamento do escenario non o desvirtúa en modo algún. Simplemente cada vez é máis pequeno e tamén as plateas son máis pequenas e os espectadores, naturalmente, son cada vez menos. Xunto a este escenario, por suposto, hai outros escenarios. Escenarios novos que creceron co paso do tempo. Está o escenario da pintura, que é enorme, cuns espectadores que son poucos pero todos, por dicilo dalgún xeito, son elegantes. Está o escenario do cine e da televisión. Aquí o aforamento é enorme e sempre está cheo e o proscenio crece a bo ritmo ano tras ano. En ocasións, os intérpretes do escenario dos intelectuais pásanse, como actores convidados, ao escenario da televisión. Neste escenario a boca da mina é a mesma, cun lixeiro cambio de perspectiva, aínda que quizais a camuflaxe sexa máis densa e, paradoxalmente, estea preñada dun humor misterioso e que non obstante apesta. Esta camuflaxe humorística, naturalmente, préstase a moitas interpretacións, que finalmente sempre se reducen, para maior facilidade do público ou do ollo colectivo do público, a dous. En ocasións os intelectuais instálanse para sempre no proscenio televisivo. Da boca da mina seguen saíndo ruxidos e os intelectuais séguenos a malinterpretar. En realidade, eles, que en teoría son os amos da linguaxe, nin sequera son capaces de enriquecelo. As súas mellores palabras son palabras prestadas que oen dicir aos espectadores de primeira fila. A estes espectadores adóitaselles chamar flaxelantes. Están enfermos e cada certo tempo inventan palabras atroces e o seu índice de mortalidade é elevado. Cando remata a xornada laboral péchanse os teatros e tápanse as bocas das minas con grandes pranchas de aceiro. Os intelectuais retíranse. A lúa é gorda e o aire nocturno é dunha pureza tal que parece alimenticio. Nalgúns locais óense cancións e as súas notas chegan ás rúas. Ás veces un intelectual desvíase e penetra nun destes locais e bebe mezcal. Pensa entón que sucedería se un día el. Pero non. Non pensa nada. Só bebe e canta. Ás veces algún cre ver un escritor alemán lendario. En realidade só viu unha sombra, en ocasións só viu á súa propia sombra que regresa á casa cada noite para evitar que o intelectual rebente ou se colgue do portal. Pero el xura que viu un escritor alemán e nesa convicción cifra a súa propia felicidade, a súa orde, a súa vertixe, o seu sentido da esmorga. Á mañá seguinte fai un bo día. O sol chispea, pero non queima. Un pode saír de casa razoabelmente tranquilo, arrastrando a súa sombra, e deterse nun parque e ler unhas páxinas de Valéry. E así até a fin.