Sören Hauser
(Recensión de HARDT, M. e NEGRI, A.: Declaración [trad. cast. de Raúl Sánchez Cedillo]. Madrid, Akal, 2012)
O noso título adianta a relación que nós cremos que persegue toda a obra conxunta de Negri-Hardt, aquela que se refire ao desenvolvemento conxunto do acontecemento –coas súas extensións políticas no concepto de revolución– e o común. Co gallo das revoltas globais N&H preséntannos unha reflexión sobre o que este concepto de común ten que dicir, entendido como punto de ancoraxe defensivo contra a estratexia de demolición de espazos comúns do capitalismo máis descarnado, é dicir, o que existe na actualidade. Este é o común que se mostrou nas revoltas globais do 2011 e o que conforma dalgún xeito a súa visión destes episodios revolucionarios como acontecementos por vir e xa chegados.
Con todo, ao noso xuízo, cremos que non se pode profundar nas revoltas globais nin no común sen falar do desexo das multitudes que efectuaron ditas revoltas. E se nos parece importante é porque cremos que no desexo está implícito o sabermos se hai posibilidades reais de resistencia, de praxe política. Serán camiños moi diferentes aquel que parte do desexo entendido como fluxo e impulso (que nós cremos leva cara a unha concepción do común, colectiva) que o que se sustenta na carencia (que pola imposibilidade de conseguir o desexado leva á represión ou, en todo caso, a unha concepción individualista do desexo).
Pois na visión de N&H o sucedido nas revoltas globais foi a expresión dun desexo, e onde estará a discusión será en que é ese desexo ou que pretende dicir e mostrar. Se isto ten relación con realizar unha cartografía das resistencias, sen dúbida é porque o desexo pode ser visto como aquilo cuxos puntos de disposición intenta esmagar o sistema capitalista mediante distintas estratexias.
Para dar lugar a distintos procesos de resistencia, é imprescindíbel fomentar a organización das forzas, e con isto tamén concordan N&H, pois non creemos nós que eles defendan un espontaneísmo radical, senón que a organización da que falan se afasta da tradicional clásica dos partidos políticos de esquerda (tamén a rupturista). O motivo fundamental é porque as súas coordenadas de referencias ontolóxicas son moi distintas. Por iso é pertinente mergullarse na concepción de desexo, pois o que N&H recollen de Spinoza e, especialmente de Deleuze-Guattari, marcará de entrada a imposibilidade dunha organización en base a unha orde fixa. Porque nos fluxos de desexo non hai nin suxeito nin obxecto e porque organizar a revolución é vulnerar o seu principio libertario, o que case o converte en contrarrevolucionario.
Para N&H o obxectivo é organizar as relacións sociais sen basearse nunha orde fixa que as codifique, senón, pola contra, innovar e permanecer aberto ao desexo da multitude.
A multitude segue sendo unha nomenclatura válida para referirse ás revoltas globais, pois son movementos que non teñen líder (en contra aquí da concepción moderna) e os intelectuais ou activistas relevantes con influencia non son máis que “invitados da multitude”, ao servizo do común, un común que necesita defenderse. A loita polo común implica tanto o ataque ao conservadurismo impregnado na propiedade privada como a que a resistencia a esa propiedade sexa pública (no sentido de estatal). E esta é ao seu xuízo a finalidade das revoltas populares, tanto se estas empregan o concepto de democracia como se recollen os de liberdade, de igualdade, etc. As accións comúns, ademais, configuran o desexo das revoltas. E este desexo chámase democracia absoluta. Ese desexo é procurar o común que nos une sen unificarnos, mantendo a nosa singularidade e independencia, pero sen por iso deixar de traballar polo común, por aquilo que nos une: o desexo de democracia. E ese desexo –o común– non é algo por descubrir, é algo por producir, por crear.
Na análise que N&H fan dos movementos populares de 2011 en Declaración, o primeiro que resaltan é a diferenza con respecto aos movementos antiglobalización, nos que se daba unha concepción nómade do movemento (en liña coa ontoloxía de D&G)… As multitudes auto-organizábanse en base á sucesión de cumios políticos (as reunións do FMI, a OMC, o X20, etc.) en distintos puntos do planeta. Os movementos xuntábanse, reuníanse, atacaban e desaparecían. A diferenza é que nas revoltas de 2011 as protestas se visibilizan e sedentarizan, é dicir, ocupan un lugar fixo (as prazas) e se negan a abandonalo, utilizándoo como centro, ao clásico estilo moderno. Quizais a retirada de Sol consensuada polas asembleas do 15M deixa entrever esa tensión entre o nómade e o sedentario que atravesa o espectro plural do movemento.
N&H propoñen catro figuras conceptuais para entender a especificidade do momento e das loitas en torno á resistencia ao capitalismo, a defensa do común e as propias revoltas globais nas que todo isto se encarna: son as figuras do endebedado, o mediatizado, o seguritizado e o representado.
Con respecto ao endebedado, N&H comezan sinalando unha diferenza fundamental das relacións sociais de produción da actualidade con respecto aos tempos de Marx. Pois se a masa de traballadores asalariados aos que se refería Marx se baseaba no mito dun intercambio libre e igual (que ocultaba a explotación), hoxe en día as multitudes están formadas ben por desempregadxs, ben por traballadorxs precarixs, e ambos están moi lonxe de crer o mito, por iso a súa relación cos explotadores se basea máis ben na relación acredor-debedor. Así mesmo, ten relación co xurdimento da biopolítica e o biopoder no que a vida mesma “se puxo a traballar” para o capital. Precisamente, se puidésemos dicir que a relación acredor-debedor ten unha vantaxe, esa é que deixa ao descuberto o mito da igualdade de oportunidades capitalista. Ademais, o capital chega máis lonxe cando elimina do imaxinario o carácter produtor do traballador reducíndoo a simple consumidor. É dicir, o traballador produce porque traballa, pero traballa para pagar unhas débedas que ten porque consome. E isto é aplicable así mesmo ao desempregado, que cumpre unha función chave na produción do capital (até sen traballar, até sen estar conforme coa súa posición). Por iso, a diferenza dos tempos de Marx, o capitalista non se basea na ganancia senón na renda.
A figura do mediatizado, en cambio, refire ao afogamento que o dominio dos medios de comunicación realizan sobre as persoas, incapaces de controlar a súa complexidade ou o seu ritmo. Como consecuencia, a súa conciencia se dispersa máis que se divide (no sentido marxiano de “alienación”). Ao espectador obrígaselle a responder con inmediatez á multitude de estímulos que sofre, precisamente para que non poida pensar algo que realmente mereza a pena ser dito. En relación a isto ten sentido a especial énfase coa que se lle esixía á xente acampada en Sol, ou en Nova York un claro posicionamento político dividido en propostas razoábeis. O mesmo sucede á hora de pensar os sucesos que teñen lugar e dos que temos noticias pola súa multiplicación exponencial nos media. Pretenden ao tempo a produción dunha subxectividade acorde co sistema (ou polo menos con pánico ao cambio) e confusión nas filas de quen pretende buscar alternativas. Só ao saír deste afogamento xeneralizado un pode utilizar, por exemplo, as redes sociais como algo útil, como unha multitude descentralizada que se comunica horizontalmente e se organiza (como xa se facía nos movementos antiglobalización). Estas deveñen instrumentos se serven para isto, non para facerlles o xogo aos media.
O seguritizado, pola súa banda, tamén ten moita relación co endebedado, pois o capital provoca a sensación xeneralizada de medo (a perder o traballo e non poder pagar as débedas, por exemplo). Por iso se aceptan todo tipo de situacións indignas e se ceden parcelas de liberdade pola procura dunha nebulosa sensación de seguridade que máis ben se achega máis á da servidume voluntaria. É outra estratexia do sistema para burlar a resistencia. Está claro que un non pode vencer ao exército ou ao cárcere, pero quizais si pode fuxir e devir invisíbel. Aquí é importante recordar a Maquiavelo e a Foucault: o poder non é unha cousa senón unha relación: depende e aliméntase de ti. Non se trata de buscar a coherencia anticapitalista e vivir á marxe do sistema, trátase de vivir conforme a el cando vixíen e en contra del en espazos ocultos (tamén sería importante seguramente lembrar a frase de George Jackson que sempre cita Deleuze de “non paro de fuxir, mais na miña fuxida busco un arma”).
Con respecto ao representado, e a diferenza da modernidade, a representación non se ve como un agasallo que nos salva da tiranía senón como aquilo que impide a verdadeira democracia. Como crer nun sistema representativo que só deixa espazo a quen conta con grandes finanzas que á súa vez lle permiten controlar os medios de comunicación (que producen a subxectividade do mediatizado e o medo do seguritizado)? O representado é consciente disto pero non ten alternativas claras e retrocede por medo. De aquí que movementos como o do 15M puxesen o acento neste punto. Para N&H a democracia só pode xurdir se emerxe “un suxeito capaz de aferrala e promulgala en acto”. E ese suxeito é múltiple e ten que formarse e organizarse en base á configuración do desexo das multitudes. Un posible punto da resistencia sería recuperar un dos trazos que os medios de comunicación e o seu ritmo desenfreado de datos informáticos pretende impedir: o estar xuntos dos corpos, a recomposición con outras subxectividades que se resisten a ser engulidas. Estando xuntos constrúese unha nova intelixencia colectiva e unha nova forma de comunicación, o crecemento mutuo da potencialidade dos afectos. O proceso de subxectivación comeza co rexeitamento. Só logo pode vir unha proposta de acción política.
De aí que N&H, en xeral na súa obra, e Declaración, en concreto, apelen á cooperación e á interdependencia como as condicións necesarias do común, un común que non é senón a base da produción social.
Declaración ponnos en garda fronte ao inmobilismo, vendo con bos ollos unha espera activa, pois a situación é tal que debemos prepararnos para o acontecemento aínda que non saibamos cando vai chegar. O seu é prepararse para unha oportunidade imprevista. E niso estamos.
