Thomas Hauser

Claridade, eficacia e eficiencia.

É habitual considerar que o proceso de comunicación é, na medida do posible, un intento por realizar un envío por parte dun alguén a outro alguén -nos reservamos de momento a necesidade de dotarlle de características a estes alguén(s)- no que o contido transmitido -información, polo momento- inténtase que sexa o máis claro e preciso posible, por parte do alguén emisor, de tal forma que o alguén receptor poida entendelo -comprendelo, darlle sentido-. A claridade parece ser pois un elemento importante, senón imprescindible, do proceso comunicativo, unha vez que, de feito, xa se realizou unha determinada emisión. Un envío, algo que, por exemplo, dise ou se escribe. Algo -que se manda-. Algo que ademais, suponse que, concorda cunha idea ou un pensamento que se transcribe en palabras -independentemente dunha disputa sobre a preeminencia da linguaxe ou ben do pensamento-. Na medida do posible emitimos mensaxes que concordan con algo que pensamos. Espérase -suponse polo menos- que ese algo teña un significado, estea dotado de algo que significar, faga referencia a algo, opere con algo, úsese para algo, remita a algo. Suponse. Hai unha emisión, calquera, a máis inocente e vulgar -por exemplo, “estou moi contento por verche”-. En principio existe a tentación de atribuírlle unha literalidade significativa, a que sexa, e de feito realízase tal atribución, que se considera que puidera ser obxectiva, válida e validable para toda situación e contexto (e con todo cometeriamos un erro, nada significa nada de modo absoluto). Por outra banda, seguramente poderemos acordar que a maioría das oracións -proferencias, emisións- non teñen unha correspondencia unívoca necesaria cun pensamento. É dicir aínda que nós queiramos dicir algo concreto, particular, individual, é difícil que ese algo que dicimos teña un único xeito de ser interpretado. Moitas son as variables que o poden modificar, alterar, transformar -as máis obvias, e sen pensar moito: quen sexa o emisor, quen o receptor (en que cultura se emite a proferencia, a educación ou os intereses ou as motivacións do emisor e do receptor), cales sexan o momento e o lugar de emisión, etc.-. Iso leva a considerar que pareza imposible, en principio, que entendamos a comunicación como, por exemplo, unha mera cuestión de codificación e descodificación de mensaxes, ou ben como un simple envío de pensamentos en forma de palabras que outro debe reapropiar, na súa mente, recuperando o que de feito estaba na mente do emisor ao, precisamente, emitir a súa emisión, “a representación semántica dunha oración non pode corresponder exactamente a todos e cada un dos diferentes pensamentos que é capaz de representar en cada un dos momentos”1, porque unha emisión, un envío, por moi concreto que sexa, ten a capacidade, a posibilidade polo menos, de ser entendible de múltiples xeitos, baixo múltiples significados, podendo posibilitar, producir, variados resultados, accións e reflexiones -pensamentos, pero tamén sentimentos, emocións, etc.-. De tal forma que a representación semántica -que intenta atopar a invariante de sentido que subxace a todos os enunciados concretos que se poidan realizar usando unha oración- debe, necesariamente, abrirse a todas as variables que modifican a súa concreción, diferenciándoa do que nun principio puidese parecer claro e explícito.
E é que, ademais de que cando dicimos algo non sempre dicimos o que queremos dicir -existe unha distancia, unha diferenza case que insuperable entre tales aspectos-, así mesmo prodúcese unha distancia entre o que se di e o que entende o que recolle o devandito, normalmente o destinatario da emisión -posibilidade de escoitas ilegais, de pasada, fisgoneos, varios, etc., nos cales o receptor non é a quen en principio vai dirixido a mensaxe-. Este ademais ha de pór en funcionamento o seu particular, propio, individual, mecanismo cognitivo de comprensión. De tal xeito, entre outras complicacións, o destinatario dunha proferencia, en moitas ocasións, non ten a certeza da intencionalidade comunicativa do emisor, senón que máis ben ha de construír unha hipótese -tendo en conta os seus particulares supostos
2 sobre o emisor, sobre a contorna e sobre o contexto no que se realiza a emisión-, ademais, débese de ter en conta que o receptor pode fallar respecto diso de dar conta da intención comunicativa que subxace ao envío, e que, finalmente, pode, de feito, construír a súa hipótese sobre supostos falsos que lle leven irremisiblemente ao erro. (Os supostos, como construcións que son, son modificables e alterables, segundo o tempo e as circunstancias -ademais continuamente estamos procesando información que poden modificar os supostos que almacenamos- os cales dispón, entre si, de maior ou menor grao de verosimilitude segundo como se adquiriron -así, un suposto construído a partir dunha experiencia propia ten maior grao de verosimilitude que outro construído a partir dunha información recibida por alguén que cha conta-. Do grao de verosimilitude outorgado a un determinado suposto dependerá, en gran medida, as inferencias que poidan ser realizadas a partir deles). Os supostos que se usen na interpretación dun enunciado son básicos para entender, á súa vez, o proceso de comprensión que realiza alguén ao intentar comprender un enunciado. Con todo é posible dar conta da totalidade dos supostos empregados para realizar tal tarefa?, ademais como separar os supostos que se empregan para a inferencia interpretativa dunha emisión do conxunto de supostos que almacena un individuo, e que ademais se están continuamente actualizando? Pode asegurarse, dada a dificultade para responder a tales cuestións, que o contexto -entendéndoo como o conxunto de supostos que se utilizan para interpretar un enunciado- non pode estar predeterminado, nin ser pre-determinable, anteriormente á interpretación de enunciado, aínda que de feito constitúa a base para poder facelo; o contexto é máis ben elixido polo destinatario dunha determinada emisión. O criterio que adopta este baséase nun criterio de relevancia: suponse que se elixe o contexto o máis relevante posible para a interpretación dun enunciado -selecciónase o relevante, actúase en base a iso-, fíltrase, selecciónase, o que ten interese. Segundo o defendido, a relevancia non é un atributo da proferencia en si, senón que é algo que se produce na relación entre o envío e o seu contexto -o cal depende do destinatario dun enunciado.
Supostamente, todo acto comunicativo ten unha presunción de relevancia e unha presunción de coherencia. A primeira das presuncións citadas actúa como un principio regulador de produción de enunciados: suponse que o que emite elixe o enunciado que pode dar lugar, cun baixo custo de procesamento por parte do destinatario, a aquel que ofreza os mellores resultados posibles, en termos de comunicación -criterios de claridade, eficiencia e, en definitiva, eficacia-. (É evidente que as opcións de fracaso do intento de tal pretensión son múltiples, e por outra banda, bastante habituais nos diversos actos comunicativos). No segundo caso presuponse que o envío realizado por un locutor ten algún tipo de significatividade e sentido, polo que, supostamente, vale a pena por parte do interlocutor, realizar o esforzo requirido para atopalo. (É evidente que as opcións de fracaso do intento de tales pretensións son múltiples, e por outra banda, bastante habituais nos diversos actos comunicativos)

Contidos explícitos e implícitos

Na comunicación prodúcense-emítense enunciados intencionais por parte dun emisor que, para ser comprendidos, requiren que na mente do destinatario se xeren diversos procesos. Uns automáticos, que teñen que ver con mecanismos de descodificación -tendo en conta o código concreto -co seu vocabulario, regras, etc.- que se utiliza para a comunicación-, que ofrecen contidos normalmente explícitos -aínda que moitas veces necesitan inferencias para dar conta delas, ás que denominamos explicaturas-; e outros inferenciais, nos cales prodúcense contidos implícitos que deben ser aclarados a partir de supostos ou deducións -chamados implicaturas- sempre por parte do destinatario da emisión.
No caso das explicaturas, ademais de descodificar un enunciado correctamente, o receptor debe utilizar mecanismos inferenciais que completen coa súa información o significado dunha determinada proferencia. Destacan a desambiguación -que depende da información ofrecida polo contexto-, a asignación de referente -aclarar a que ente refire unha expresión lingüística concreta-, e a especificación de referencia nas expresións vagas -que esixe aclarar matices decisivos para a comprensión dun enunciado-. Estes procesos que son practicamente automáticos exemplifican, por unha banda, o traballo de filtrado que o cerebro realiza para seleccionar o relevante en cada situación facéndonos comprender ademais, no propio plano da descodificación (que podería querer pasar por obxectiva), a importancia radical do destinatario para atopar sentido a un enunciado calquera.
Esta segunda idea refórzase en tanto falamos das implicaturas, entendendo estas como supostos que se tratan de pór de manifesto por parte do emisor dun xeito non explícito. Así as implicaturas poden inferirse do contexto, da propia experiencia almacenada na memoria, ou das explicaturas mesmas. O que nos interesa sinalar é a participación explícita e decisiva do receptor da mensaxe no proceso de comprensión do mesmo. Inferindo, deducindo, realizando hipóteses, e establecendo combinacións que as validen ou que supoñan a necesidade de buscar outras, supostos -que xorden de diversas fontes- que, en principio, todo ser humano posúe e que son o fundamento para toda actividade discursiva. O problema reside en facer coincidir o que o emisor di -o que quere dicir- co que o destinatario interpreta -comprende-. Parece que o emisor estaría interesado, como sinalamos, en que o proceso de inferencia fose o menos custoso posible para o receptor, ofrecendo a maior cantidade de información, pois iso facilitaría moito o labor interpretativo do receptor; nisto precisamente e basicamente consistiría o principio de relevancia defendido por Sperber e Wilson
3 . En todo caso debe acordarse definitivamente que a comunicación non é unha mera cuestión de descodificación dunha mensaxe dada, senón que é necesario un labor interpretativo-inferencial4 por parte do receptor.
O emisor mesmo debe de ter en conta tal feito, e é por iso que debe realizar, para que o proceso exitoso de comunicación non se vexa afectado, un labor de interpretación, inferencia e valoración, á súa vez, dos coñecementos previos, os supostos e os recursos dos que dispón o receptor da súa mensaxe. O emisor calculará previamente as posibilidades de ser entendido en base aos posibles recursos comunicativos a utilizar e dos que el propiamente, á súa vez, dispoña, o que fará que poida modificalos na medida en que valore adecuadamente ao seu interlocutor -podendo, por outra banda, sobrevaloralo ou minusvaloralo-.
Dito isto podemos alcanzar unha conclusión prematura, e quizá non suficientemente fundamentada, pero en todo caso divertida aínda que comprometedora ou perigosa. Divertida en tanto pon radicalmente en cuestión a posibilidade directa de comunicación entendida como envíos e re-envíos entre diversos suxeitos actuantes (nótese a falta de análise e aclaración da noción de suxeito), parecería, recordando en certa medida ao Wittgenstein das Investigacións filosóficas -pero non utilizando o sentido que este lle dá ao xogo en tal obra- que o proceso de comunicación é un xogo de suposicións, no que en primeiro lugar un intenta dicir o que pensa (suposto que se pensou algo concreto que dicir antes de habelo dito; xa que parece
plausible, así mesmo, en certas ocasións que, de feito, non saibamos que é o que en verdade pensamos ata o momento mesmo en que o dicimos; ou cando ocorre que ao dicir algo articulamos un pensamento que ata entón era difuso, e que só entón se nos mostra como o conveniente ou adecuado ao noso -suposto- pensamento que, ao ser expresado, móstrase entón claro), e facerse comprender, intentando outorgar un mínimo sentido ao que se di, pero ademais da forma o máis clara, co máximo de información posible relevante -que ás veces consiste en saber ocultar unha información que non se desexa ofrecer- e coa suficiente forza persuasiva como para convencer ao outro de que o que se envía é plausible para que poida concordar co proferido -suposto que o que se queira sexa concordar e non diferir ou alterar-. Neste acto de emisión o emisor ha de ter en conta o auditorio ao que se dirixe, e en base aos supostos -información da que dispón sobre el- hipotetizados, que el mesmo constrúe, inferir cal vai ser a proferencia adecuada para expresar o máximo de información, persuasiva, coa maior claridade posible. O receptor debe de realizar así mesmo outro xogo de supostos e inferencias: debe separar os contidos explícitos -proceso de codificacióndescodificación- dos implícitos -ostensióninferencia (atraer a atención do oínte e facerlle ver algo para que este deduza o que se quere significar)- intentando atopar a intencionalidade significativa da emisión recibida. Interpretando. (De tal xeito, desde o modelo computacional de comprensión da linguaxe, sinálase que, para comprender unha mensaxe realízanse dous tipos de actividades complementarias. Na primeira, que se denomina de procesamento ascendente, calcúlanse os significados das palabras e a estrutura da oración, construíndo un significado composto para tal oración. Na segunda, denominada de procesamento descendente, que completa á primeira e que non pode ser refugada, predinse, “en función do contexto e do significado composto das oracións previamente procesadas, o que ten máis probabilidade de significar a seguinte oración”5. O cal quere significar que os procesadores humanos, facendo unha analoxía -que sabemos inexacta- entre computadoras e cerebros humanos, non só nos fixamos na gramaticalidade dun determinado texto, senón que máis ben intentamos interpretalo, completando a información que poida faltar.)
Con todo precisamente a diversión aparente pode ser polo mesmo principio causa de desesperación, xa que, a escuridade, o erro, a imprecisión, parecen ser latentes e inherentes ao desenvolvemento do proceso de comunicación mesmo. A claridade aparente, que se intenta que sexa o fundamento constitutivo da comunicación, topa con esta maraña de supostos e hipóteses que a truncan e a perverten, facéndoa tanto máis perigosa e comprometedora, xa que constantemente existirá o perigo da confusión e da incomprensión interpretativa. Pero esta falta de rigor e de claridade, de carencia de univocidade de significados e a ausencia dunha relación biunívoca explícita nas representacións dos integrantes do proceso comunicativo -emisor, receptor-, a mesma perigo e risco que supón tal xogo de hipótese, dando unha nova volta de porca, conseguen ofrecer unha imaxe da comunicación como un proceso construtivo e nunca pechado, no que os participantes pon en xogo algunhas das súas mellores calidades creativas, onde a riqueza e a abundancia de significacións e novos sentidos fan que a tarefa da comunicación sexa unha tarefa continua e aberta, sempre esperando a finalizar ou máis ben nunca acabada de forma definitiva.

Argumentación discursiva.

Se se quere achegar claridade, eficacia, eficiencia na relación comunicativa: dicir xusto o que se quere dicir e o que debe ser dito, no momento en que ha de ser dito, dun xeito veraz e claro6 e ademais convencer ao outro do adecuado do que se intenta comunicar, é útil utilizar a argumentación como recurso para logralo. A argumentación como problema, como sostén Grize7, pode ser abordada de múltiples xeitos, cuestión que, por certo, ocupou a multitude de autores, desde o propio Aristóteles ata Toulmin ou o xa citado Grize, na actualidade. Con todo, en principio, fixarémonos na concepción de dous autores franceses contemporáneos para, posteriormente, completar unha visión parcial da argumentación como problema ofrecendo unha síntese da formulación de Grize.
A argumentación, segundo Anscombre e Ducrot
8, pode ser entendida como un tipo particular de relación discursiva que liga un ou varios argumentos cunha determinada conclusión. É interesante diferenciala da argumentación lóxica, en tanto esta pretende atopar, como obxectivo, encadenamientos formais necesarios dos que derivar unha conclusión dunha serie de premisas; a argumentación discursiva, en cambio, limítase a intentar presentar unha argumentación tal que funcione coma se fose unha boa argumentación para chegar a unha conclusión determinada. É dicir, utilízanse un conxunto de estratexias que intentan organizar un discurso persuasivo que funcionan, ou queren funcionar, como un tipo de razoamento válido. O emisor pretende convencer ao receptor, quere facerlle admitir como válida unha conclusión, quere exercer unha forza sobre el, forzalo a admitir algo como válido; con todo tal forza é meramente ilocutiva, e pretende ademais non ser mostrada: é unha forza acazapada, escondida, non explícita. Persuasiva. Quere convencer, e para iso utiliza a argumentación.
A argumentación, desde a perspectiva de Anscombre e Ducrot, “ocúpase dos medios lingüísticos (explícitos) de que pode valerse un falante para orientar argumentativamente os seus enunciados; estes mesmos medios darán ao destinatario as instrucións que lle servirán de guía á hora de construír a súa interpretación”
9 . De tal forma se se analiza a estrutura da argumentación pódense atopar os indicios válidos para realizar unha interpretación adecuada da mesma. Existen certos elementos lingüísticos -como os marcadores argumentativos10, a escala argumentativa11 ou os tópicos12– que orientan e axudan a interpretar as relacións argumentativas de modo supostamente obxectivo. Segundo tal visión sería posible atopar unhas regras que regularían de modo obxetivable o encadeamento de enunciados, que se converterían en principios de carácter convencional, pertencentes á semántica en tanto se atoparían asociados ao significado literal dun termo. Tal concepción da argumentación deixaría con todo fóra de análise o compoñente retórico (implícito) -o cal parece que complementa ao compoñente lingüístico, o que se ocupa do ámbito do codificadocodificable- que intentaría dar conta dos elementos situacionais e contextuales que, xunto co citado compoñente lingüístico, outorgarían, en conxunto e de mutua axuda, un sentido quizá máis completo a unha argumentación de carácter discursivo, facilitando, na medida do posible, a súa comprensión.
A análise de Grize, en cambio, entende que a argumentación forma parte dun tipo de actividades que denominaremos lóxico-discursivas, nas que un suxeito actuante intenta, a través dun discurso conformado por enunciados sucesivos encadeados, presentar unha representación determinada dun tema en particular, coa intención de que tal intento teña un efecto calquera sobre un auditorio. Tal noción presenta, como consecuencia directa observable, o feito de inserir desde un principio o elemento “suxeito” como algo intrínseco e inherente ao proceso argumentativo. Efectivamente, hai alguén que realiza a acción de argumentar, aínda que o estatuto, ou a caracterización de tal suxeito actuante, sexa complexa e merecedora dunha análise propia máis profundo. Baste sinalar, como indicio da complexidade do asunto, a posibilidade, nunha análise superficial, de caracterizar a tal suxeito desde unha perspectiva psicolóxica -como unha entidade unitaria -ou múltiple- que pon en xogo unha serie de facultades intelectivas e emocionais delimitadas pola súa pertenza a un determinado marco cultural-; desde unha perspectiva sociolóxica -como un ser que pertence a un grupo social, que o coloca nunha escala e nun rol social concretos, e nunha serie de relacións institucionais delimitadas de antemán-; ou, (poderiamos ofrecer un maior número de exemplos de posibles perspectivas), desde unha perspectiva estritamente lingüística -como aquel que realiza unha enunciación nun sistema lingüístico dado, que é un código, coas súas regras, as súas posibles significacións, etc.-. O que parece máis ou menos claro é que ese suxeito realiza unha acción, neste caso un discurso, e mediante ese discurso pretende propor -supomos dun modo claro, eficaz e eficiente- as súas representacións a un auditorio.
O concepto de representación entendémolo como, dado o feito de que un suxeito poida concibir, entender, interpretar, un determinado tema nunha situación dada; tal concepción poderá ser, con maior ou menor éxito, expresable e por iso comunicable. Esa representación dun tema particular -ou máis ben conxunto de representacións- pode ser enviada a un interlocutor a través dunha argumentación, na que, como di Grize, “A propón a B unha
esquematización da situación”13 . O concepto de esquematización, aínda sendo usado de modo metafórico, énos moi útil, en tanto nos dá a entender que o que un suxeito ofrece ao argumentar é unha produción, algo elaborado por el mesmo, que se desprega nunha actividade comunicativa dialóxica, baixo a forma lingüística delimitada por unha lingua en concreto, que mostra un microuniverso que un suxeito presenta a outro co fin de exercer un efecto sobre el. Para construír o microuniverso -que está composto de datos reais ou ficticios-, que o suxeito argumentante pretende presentar como verídico, este necesita á súa vez ter en conta as súas propias representacións: as de si mesmo -as súas experiencias, os seus coñecementos, crenzas, as súas pre-constructos culturais, etc.-, a do interlocutor ao que se dirixe -que debe incluír polo menos a representación de que o auditorio co que se comunica componse de persoas minimamente sensibles ás aparencias racionais- e do tema en cuestión que é referido, nunha combinación de relacións que derivan na creación do microuniverso que finalmente se presenta baixo a forma da argumentación.
É interesante apuntar en referencia ao sinalado que, segundo Grize, “unha esquematización non apunta ao verdadeiro, senón ao verosímil, é dicir, ao que vai parecer verdadeiro ao oínte, tendo en conta do que este é e da situación en que se acha”
14 . Suxírese pois que nunha argumentación pesa máis o compoñente retórico, entendido como actividade persuasiva, que ningún tipo de preferencia por achar unha conclusión verdadeira, validable en todo momento en toda situación ante calquera auditorio. A argumentación é variable, cambiante, adaptable ás circunstancias, ao contexto e á situación na que un se atopa, tendo moi en conta a quen un se dirixe, e a quen se quere convencer, persuadir. É por iso que se sinalaba como imprescindible para realizar unha correcta argumentación, o coñecemento anticipado do auditorio ao que enfrontarse, prevendo o que vai ser dito en base a construcións abstractas sobre o noso interlocutor que modificarán, de feito, a forma -e quizá o contido- da argumentación a realizar. Como é obvio non se produce pois unha relación directa entre emisor e receptor, e nese sentido “unha lóxica discursiva con estas características non pode funcionar con esquemas conductistas da comunicación, posto que estes presupón representacións idénticas entre o emisor e o receptor, cousa que de feito, non é posible soster con firmeza na actualidade”15 ; a comunicación pois non consiste nun mero proceso de transmisión de información. O que Grize propón, máis ben, é un modelo de comunicación por resonancia, no que, e tendo en conta certos matices anteriormente sinalados, un determinado suxeito argumentante propón unha esquematización a un auditorio calquera en función dun determinado obxectivo, das súas propias representacións -que inclúen as representacións do auditorio ao que se dirixe16 – e dos seus pre-constructos culturais. Cada un dos compoñentes do auditorio, ao que o locutor dirixiuse á súa vez, participa activamente no proceso de comunicación, reconstruíndo as esquematizacións que recibiu en función dos seus propios obxectivos, intereses, capacidades, coñecementos, crenzas, pre-constructos culturais, etc.. O suxeito A, o locutor, pode dirixir a reconstrución das esquematizacións realizadas por B, o auditorio, en tanto lle proporcionou interesadamente determinados datos, con todo, en último termo, o éxito ou non da comunicación realizada pola require a acción do suxeito que recibe a información, e este está condicionado á súa vez, como sinalamos por múltiples variables que se han de ter moi en conta. A lóxica que estuda a argumentación así entendida é moi diferente da lóxica formal que, segundo Habermas, refire a “relacións de inferencia entre unidades semánticas (oracións)”17 , senón que a lóxica discursiva, aquela que estuda a argumentación “non se ocupará de modelos pechados senón de esquematizaciones abertas e inconclusas, insertas na cultura, onde o implícito vale tanto ou máis que o explícito e onde importa menos informar que persuadir, convencer ou negociar, facendo compartir un punto de vista, intentando modificar representacións anteriores, pondo de relevo certos aspectos da realidade e escurecendo outros. Pero, como o interlocutor é á súa vez reconstructor, pode disentir cunha contraargumentación”18. .
A contrargumentación é a que propiamente xera a interpelación sobre a que haberá de consolidarse unha efectiva situación dialóxica, na que un par de individuos, polo menos, e dun modo non necesariamente organizado nin sistemático, nin sequera -excesivamente- regulado, de modo resoante envíanse e se reenvían mensaxes que se van enriquecendo mutuamente, dando lugar a novos envíos e reenvíos e así, de tal modo, sucesivamente. O máis interesante resulta de que, e como conclusión, en tal proceso de envíos resoantes, poden participar á súa vez, sobre todo na versión escrita da emisión de mensaxes, individuos que en principio non eran os interlocutores directos do labor comunicativa, senón que, por diversas circunstancias que chegan desde un interese e unha procura moi concretas ata situacións de mera casualidade, poden atoparse con estes envíos, reconstruíndo á súa vez o seu posible significatividade e construíndo á súa vez unha posible mensaxe que será reenviada a outro número ilimitado de suxeitos que poidan realizar este labor intercomunicativo de alcance imposible de limitar. A apertura de envíos ten pois potencialidades resoánticas ilimitadas e imposibles de sondar, o cal aclara á vez que escurece, pero que resulta moito máis interesante por plural e múltiple, multiplicando, precisamente, exponencialmente a riqueza, en tanto posibilidade de participación dunha comunidade non pechada, non situada en ningún lugar nin momento concreto, que poida limitar a súa posible participación no proceso mesmo. Se nos atopamos co non-lugar ou co non-tempo é porque estes envíos non se pechan a ningún contexto nin situación -dun tempo a outro, dunha cultura a outra, de porta a porta, pero tamén de época a época pasada ou por vir-, non quedan, ou non teñen por que facelo, aplanados por un sentido único, por un discurso verdadeiro, por ningunha presenza efectiva esencial, por ningún poder efectiva impositor e coartador; proceso libre, inter-comunitario, atemporal, ilimitado.

 

Bibliografía:
– G. Brown e G. Yule, “Análisis del discurso” trad. de S. Igrexas Recuero, Visor, Madrid, 1993.
– M. Dascal (ed), “La pragmática y las intenciones comunicativas” en Filosofía del lenguaje II. Pragmática, Trotta-Csic, Madrid, 1999.
– Grize, “Lóxica e argumentación” en Matérieux pour une logique naturelle, Traballos do Centre de Recherches Sémiologiques, Universidade de Neuchatel, 1976.
– M. Vitoria Escandall, “Sperber y Wilson y la teoría da relevancia” en Introdución a la pragmática, Uned-Anthropos, Barecelona, 1993.
– M. Vitoria Escandall, “Anscombre e Ducrot e a teoría da argumentación” en Introdución a la pragmática, Uned-Anthropos, Barcelona, 1993.
– R, Marafioti, B. Zamudio de Molina e A. Rubione, “La problemática de la argumentación, hoy” en R. Marafioti (comp.), Temas de argumentación, Biblos, Buenos Aires, 1997.
– J. Moeschler e A. Reboul, “Introdución” en Diccionario enciclopédico de pragmática, trad. de Mª L. Donaire e M. Tordesillas, Arrecife, Madrid, 1999.
– B. Zamudio de Molina, A. Rubione e P. Duarte, “Pragmática contemporánea” en R. Marafioti (comp.), Temas de argumentación, Biblos, Bos Aires, 1997.

1 M. Victoria Escandall, Introducción a la pragmática, Barcelona, Uned-Anthropos, pp. 130.

2 Se entende “suposto” como “cada uno de los pensamientos que un individuo tiene catalogado como una representación del mundo real, esto es, representaciones diferentes de las opiniones personales, las creencias, los deseos, etc.” en M. Victoria Escandall, Introducción a la pragmática, ed. cit. pp. 135.

3 D. Sperber y D. Wilson (1986), La relevancia, Comunicación y procesos cognitivos, Visor, Madrid, 1994.

4 Tres, segundo Brown y Yule, (en Análisis del discurso, Visor, Madrid, 1994) son os aspectos fundamentales da interpretación: o cálculo da función comunicativa –relacionar enunciados coas accións que se realizan con eles-, o uso de saberes socioculturais –coñecementos que posuímos sobre o mundo-, e a determinación das inferencias necesarias para completar e darlle sentido á información.

5 G. Brown y G. Yule, Análisis del discurso, Visor, Madrid, 1994, pp. 288.

6 É decir respetar as máximas conversacionais expresadas por Grice no seu principio de cooperación conversacional.

7 J. B. Grize, Matériaux pour una logique naturelle, Trabajos del Centre de Recherches Semiológiques, Universidad de Neuchatel, 1976.

8 J. C. Anscombre, e O. Ducrot, La argumentación en la lengua, Gredos, Madrid, 1994.

9 M. Victoria Escandall, Introducción a la pragmática, ed. cit. pp. 115.

10 Que son de dous tipos:

  • Operadores argumentativos: Morfemas que se se aplican a un enunciado, modifican o potencial argumentativo do seu contido.

  • Conectores argumentativos: Morfema que enlaza dous ou máis enunciados intervintes nunha argumentación dada.

11 Que consiste na organización de enunciados de maior a menor forza argumentativa.

12 Lugares comúns admitidos socialmente, que funcionan como regras xerais de razoamento, aceptadas polo sentido común.

13 Grize, Matériaux pour una logique naturelle, Trabajos del Centre de Recherches Semiológiques, Universidad de Neuchatel, 1976, pp. 4.

14 Ibid., pp. 5.

15 R. Marafioti (comp), Temas de argumentación, Biblos, Buenos Aires, 1997, pp. 38.

16 En este sentido Grize sinala que “para que unha esquematización sexa verosímil para B, non basta con que aquela estea de acordo co que éste poida considerar verdades fácticas, senón que ademáis, fai falla que sexa compatible, cos seus valores éticos e estéticos e cos seus intereses”, Grize, ed. cit. 5.

17 J. Habermas, Teoría de la acción comunicativa, Taurus, Madrid, 1988, pp. 43

18 R. Marafioti (comp), Temas de argumentación, ed. cit. pp. 40.