Aureola

“É coñecida a parábola sobre o reino mesiánico que Benjamin (que a escoitara de Scholem) contou unha tarde a Bloch e que este transcribe en Spuren: “Un rabino, un verdadeiro cabalista, dixo unha vez: para instaurar o reino da paz non cómpre destruír todo e dar inicio a un mundo completamente novo; basta empurrar soamente un pouquiño esta taza ou este arbusto ou aquela pedra, e así con tódalas cousas. Mais este pouquiño é tan difícil de realizaren e a súa medida tan difícil de atoparen que, polo que respecta ao mundo, os homes non poden facelo e por iso cómpre que chegue o Mesías”. Na redacción de Benjamin esta parábola soa así: “Entre os sabios cóntase unha historia sobre o mundo por vir que di: alí todo será xustamente como aquí. Como agora é a nosa estancia, así será o mundo por vir. Onde agora durme o noso neno, alí tamén durmirá no outro mundo. E aquelo que nos poñemos neste mundo, o levaremos tamén alá. Todo será como agora, só que un pouco diverso”.
A tese segundo a cal o absoluto é idéntico a este mundo non é unha novidade. Na súa forma extrema, foi x anunciada polos lóxicos indios co axioma: “Entre o nirvana e o mundo non existe a máis mínima diferencia”. Novo é, polo contrario, o pequeno desprazamento que a historia introduce no mundo mesiánico. Sen embargo, este pequeno desprazamento, este “todo será como agora, só que un pouco diferente”, é difícil de explicar. Posto que certamente, isto non pode referirse simplemente ás circunstancias reais, no senso de a o nariz do benaventurado será un pouquiño máis corta, ou que o vaso moverase sobre a mesa exactamente medio centímetro, ou que o can alí fóra deixará de ladrar. O pequeno desprazamento non se refire ao estado das cousas, senón ao seu sentido e aos seus límites. Non terá lugar nas cousas, senón na súa periferia, no estar a gusto de toda cousa consigo mesma. Esto significa que, se a perfección non implica un cambio real, non pode ser tampouco simplemente un estado de cousas eterno, un “así é” incurábel. Ao contrario, a parábola introduce unha posibilidade alí onde todo é perfecto, un “doutro modo” alí onde todo está terminado para sempre, e xusto aí dáse a súa irreductíbel aporía. Mais, como é pensábel un “doutro modo” onde todo se ten cumprido definitivamente?
Instructiva é, neste senso, a doutrina que Santo Tomé de Aquino desenvolve no seu breve tratado sobre aureolas. A benaventuranza dos escollidos, argumenta, comprende en si tódolos bens que son precisos á perfecta operación da natureza humana, e por iso non se lle pode engadir nada esencial. Mais aínda hai algo que se lle pode dar por engadido (superaddi), “un premio accidental que se engade ao esencial”, que non é preciso á benaventuranza nin a altera substancialmente, senón que a torna simplemente máis resplandecente (clarior).
A aureola é isto que simplemente se engade á perfección –algo así como un estremecerse do que é perfecto, apenas un irisarse os seus límites.
O teólogo non parece decatarse da audacia coa que introduce no status perfectionis un elemento accidental, que bastaría por si só para explicar por qué a questio sobre as aureolas permaneceu sen confrontación na patroloxía latina. A aureola non é un quid, unha propiedade ou unha esencia que se engade á benaventuranza: é un suplemento absolutamente inesencial. Mais xusto por isto, Tomé pode aquí anticipar inesperadamente a teoría que uns anos despois Scoto lle tería oposto sobre o problema da individuación. Á pregunta de si a un benaventurado pode convirlle unha aureola máis brillante que aos outros, el responde (contra a doutrina segunda a cal o perfecto non pode experimentar crecemento nin diminución), que a benaventuranza non chega á perfección singularmente, senón segundo a especie, “así como o lume, segundo a especie, é o máis sutil dos corpos; e sen embargo, un lume pode ser máis sutil que outro, polo que nada impide que unha aureola sexa máis brillante que outra”.
A aureola é, por tanto, o individualizarse dunha benaventuranza, o chegar a ser singular do que é perfecto. Como en Scoto, este individualizarse non implica o engadido dunha nova esencia ou un cambio de natureza, senón máis ben unha ultimidade; ao contrario que en Scoto, sen embargo, a singularidade non é aquí unha extrema determinación do ser, senón un desflecarse ou un indeterminarse dos seus límites: un paradoxal individuarse por indeterminación.
Neste senso, pódese pensar a aureola como unha zona na que posibilidade e realidade, potencia e acto chegan a ser indistinguíbeis. O ser que chegou ao seu fin, que consumou tódalas súas posibilidades, recibe así en dote unha posibilidade suplementaria. Esta é aquela potencia mesturada co acto (potencia permixta actui) ou aquel acto mesturado con potencia (actus premixtus potentiae) que o xenio dun filósofo do século XIII chama acto de confusión (actus confusionis), por canto nel a forma ou natureza específica non se conserva, senón que se confunde e se disolve sen residuos nun novo acontecemento. Este imperceptíbel tremor do finito, que indetermina os seus límites e o fai capaz de confundirse, de facerse calsea, é o pequeno desprazamento que toda cousa deberá cumprir no mundo mesiánico. A súa benaventuranza é a dunha potencia que vén só despois do acto, dunha materia que xa non permanece baixo a forma, senón que a circunda e a aureola.”