Sobra dicir que é realmente imposible dicir adeus. E menos reunir nunhas poucas palabras o que Paco Vidarte significou, e significará aínda por moito tempo, quizais por sempre, para a institución universitaria. Cunha agravante: a todos aqueles que éramos e somos amigos de Paco resúltanos, outra vez, imposible dicir o que significan as palabras “Profesor Vidarte” sen contaminalas co que hoxe máis nos doe, a perda irreparable e única dun grande amigo. Ademais de que o propio Paco fixo da contaminación a súa máis eficaz arma de combate. Pero o meu labor, aquí, é falar de Paco como profesor, a pesar de que el non atopaba diferenzas tallantes entre filosofía, pedagoxía e amizade. A pesar de todo, decidín intentalo. Pido desculpas.
Coñecín a Paco a través dos seus libros, artigos e traducións mentres eu perseguía como alumno o pensamento de Jacques Derrida. Pronto comecei a perseguilo tamén a el.
A primeira vez que o vin en persoa eu estaba sentado nunha desas incómodas cadeiras que poboan as universidades españolas agardando ao Profesor Vidarte, e agardando tamén o inicio dun curso de doutorado sobre a lectura nalgúns pensadores contemporáneos. A primeira impresión non defraudou a ninguén, polo menos non á maioría, porque a estética de Paco e o seu acento sevillano de Lavapiés rompían de entrada a típica e mediatizada imaxe que adoita atribuírse á figura do intelectual ou do pensador xenial.
Unha hora e media despois, cambiaran moitas cousas. No meu caso, e cónstame que no de moitos outros, o Profesor Vidarte soubo inxectar, en apenas noventa minutos, a paixón, a precaución, tamén a rabia e o compromiso necesarios para ler e facer (para el eran sinónimos) filosofía. Baixo un programa do curso totalmente novo e atractivo, o profesor Vidarte sacudía a cada frase o po anquilosado sobre a historia da filosofía, destapaba as súas gretas e contaminaba coa diferenza e a alteridade radical aquilo que se pretendía limpo e puro; e todo ante unha trintena de licenciados en filosofía, algúns pampos, outros enfadados, pero ningún indiferente. Pouco despois, para algúns afortunados que queriamos máis, a clase continuaba cunha caña e un pincho nalgún bar de Malasaña.
A partir de aquí, o “Profesor Vidarte” pasou a chamarse Paco. E este feito non é banal porque como nos recordou o profesor Julián Santos no tribunal de tese de Paco, e máis tarde a profesora Cristina de Peretti na introdución á devandita tese, “Paco”, ademais de ser un diminutivo de Francisco, nalgúns países suramericanos significa tamén “guerrilleiro, francotirador, resistente”. E realmente isto tamén era Paco dentro e fóra dos, demasiado a miúdo, vellos, conservadores e ortodoxos muros da institución.
E tiven a ocasión de comprobalo. Grazas a unha bolsa de investigación tiven a oportunidade de traballar con Paco, entre outros, e continuar aprendendo del e con el en numerosos e interesantes proxectos. E entre despachos sentín como a forza, a xenialidade e as ganas de renovación e de deconstrución da universidade que o profesor máis novo do departamento portaba consigo eran queridas e respectadas por moitos; quizais criticadas tamén; pero estou seguro que envexadas por todos. E esta envexa, cariñosa ou malsán, non é estraña, pois a pesar da súa xuventude Paco tiña non só recoñecemento profesional senón o recoñecemento persoal e a amizade dos seus compañeiros de traballo e dos seus alumnos.
Esta feliz coincidencia faime lembrar que as materias optativas que propoñía aos seus alumnos da carreira de filosofía eran das máis solicitadas do programa e os seus cursos de doutorado, que renovaba cada dous anos, esgotaban as prazas dispoñibles. Ademais, por se fose pouco, nos devanditos cursos de doutorado participamos, ano tras ano, numerosos ex alumnos; e cada vez que renovaba o curso de doutorado contaba coa presenza asidua dun escéptico recoñecido como o profesor e catedrático José María Ripalda.
Paco foi un profesor partisano. Tomaba partido. Gustáballe tomar partido e non lle importaba facelo só. Consciente da súa posición e da súa responsabilidade dentro dunha institución á que lle recordaba as súas debilidades e á que trataba de salvar, practicaba a contaminación afirmativa. Soubo introducir a heteroxeneidade na aula e no pensamento, lémbroo perfectamente, empezando por sentar con absoluta normalidade á altura do alumno, connosco, e rexeitando de paso colocarse nese altar físico destinado ao profesor (como no que estamos nós agora) que marca xa de entrada unha xerarquía, que debuxa certa escena.
Non receitaba fármacos nin regalaba solucións, máis ben escribía un marco problemático sempre permeable e escorregadizo, sempre aberto ao novo, ao estraño, ao estranxeiro, onde ningún alumno podía sentirse fóra por diferente, posto que Paco era a diferenza mesma na institución.
Pero quizais o máis importante, a nivel pedagóxico, é que soubo introducir en nós a responsabilidade e o compromiso co que acontece aí fóra, tras estes muros, e nos ensinou de xeito exemplar que sempre quedan formas de loita por inventar, maneiras de golpear e incidir nas inxustizas do outro, que son sempre as nosas, as que producimos e as que padecemos. E todo dende unha amizade infiel que coñecía as diferenzas pero que non quería unha separación tallante, opaca e insonorizada, entre a aula e a rúa.
Como escribiu o filósofo Gilles Deleuze: “A amizade é algo interno á filosofía, xa que o filósofo non é un sabio senón un amigo”.
Sen dúbida, Paco contaminounos para sempre con esta “amizade”. E con ela non deixou de berrar en múltiples linguas e rexistros a diferenza radical que contamina e a repetición desprazada que diferenza.
Experto en deconstrución, psicanálise e teoría queer sacou as cores a todo o que hai de homófobo, sexa progre ou conservador, en calquera discurso auto compracente que se cree bo, limpo, neutro ou simplemente condescendente.
Eu a este tipo de purismos farisaicos dos que non se pringan, nin toman partido, nin queren pertencer a nada, nin que se os adscriba a grupo ningún, para alardear da beleza da súa alma incontaminada o chamo Complexo de Inmaculada Concepción. (Paco Vidarte, Deconstructivistas o derridianos: políticas del nombre propio)
Nós, os seus alumnos, tampouco sentimos xa ese complexo, aínda que xa non poidamos celebralo con el.
Exemplo terrible e desgraciadamente perfecto de contaminación, foi (noso) profesor, mestre e “amigo”.
En nome de moitos: até logo, Paco.
DROCHA HAUSER