“NON HAI LUGAR PARA OS RESTOS”

Beatriz Hauser

Resumo

Como gardar os restos do que nos foi subtraído, da negación da lingua propia sen facer deles monumento, nova instancia da Lei? Esa cuestión percorre o trazado que vincula a cuestión da memoria co da suxeito/soporte como acontecemento da inscrición (subxectil) e propón unha xustiza cara aos restos máis aló do traballo. Neste “aquí e agora” sempre diferido trátase de reinscribir os restos da lingua e a lingua como resto seguindo as súas pegadas na escrita, e os efectos que esa reescritura ten para as nocións de lugar, memoria, historia e corpo.

Palabras chave: resto, subxectil, subalterna, memoria, escrita.

***

1. A lingua-subxectil

 

[…] a fin dun sistema económico pode deixar sobre a terra os mesmos sucos cunha guerra total”

Isto (non) é unha cita. A frase non foi tirada de ningures; pero as aspas convértena nun anaco que remite a un conxunto maior do que formaría parte. A totalidade constrúese como efecto retroactivo: a prótese precede ao corpo no que se insire. A cita, calquera anaquiño de texto, é a pegada desa temporalidade retorta da escrita: memoria do futuro e orixe repetida, resto que precede ao todo ou resta que sobra. Que relación garda un anaco de lingua –un resto– co tempo e o lugar da escrita? E co corpo da terra? Demos unha pequena volta, antes de comezar, e vexamos que (non) é unha cita e que ten que ver co resto.

A lóxica do soporte e a posibilidade dun acontecemento que resta e se repite, ao que Derrida chamou a “hipótese do papel” (Derrida, 2001b), contamina aquilo ao que nomeamos tempo e lugar e mesmo o modo no que nos pensamos a nós como mesmos/outros. A escritura é certo tipo de acontecemento, que queda como resto e se repite indefinidamente no modo dunha marca. Ela non se (res)garda no libro e toca a presunta materialidade, os corpos. O soporte xa non se deixa pensar fóra da inscrición, pois emerxe dela nun instante único e infinitamente repetíbel. O efecto de cita non se circunscribe á noción restrinxida de texto; o impronunciábel (como esas aspas que fan dunha frase cita) traballa o lugar da linguaxe, dun xeito indecidíbel. En certo xeito, a oralidade non é máis ca outra escritura. Mesmo se pensamos a linguaxe na súa vertente comunicativa –dinos Derrida–, a posibilidade da comunicación revela que, na estrutura da pegada ou do trazo, hai un outro que a corroe dende un interior indeterminábel, un exceso sobre o “querer-dicir”. A lexibilidade absoluta mesmo na ausencia do destinatario, que é condición necesaria para que haxa texto, introduce como condición previa a iterabilidade, a repetición diferenzal, do signo. Pola súa forza para romper co contexto, a cita que introduce ao outro ao repetilo –parasito, suplemento, resto– non se deixa asignar unha única determinación.

A frase coa que se iniciaba este texto non é propiamente unha cita; pero, de feito, non hai “propiamente” citas, pois a cita desbarata a economía e a propiedade. O traballo do texto é un traballo de dó, un arranxarse coas pantasmas; porque a mesma necesidade de que un texto resulte lexíbel, de (res)gardarse no texto e posibilitar unha restitución pola voz viva, introduce na escritura a dimensión irredutíbel da morte. A ausencia, pese á que todo código debe poder funcionar, non é unha modificación continua da presenza, senón unha ruptura acaecida pola (im)posibilidade da morte, inscrita xa na estrutura da marca. O tempo da escrita altera a compresión común do tempo e coa compresión común do tempo as nocións de historia e de memoria, e os seus asociados de espazo e lugar. A escritura é a produción dunha marca repetíbel, unha especie de máquina produtiva, que poida funcionar pese á ausencia dun destinatario. Calquera marca rompe co seu suposto contexto; pois sempre pode enxertarse noutras cadeas significantes. Esa forza de ruptura depende do espazamento que constitúe o signo escrito, posibilidade sempre aberta de extracción e enxerto. A pegada é o resto que resiste ao sentido e á finalidade. A iterabilidade, a lexibilidade da escritura provén da súa condición de marca que resta, que non se esgota no presente da súa inscrición: resto dun aquí e agora que é xa el resto. Toda a linguaxe, e cada anaco dela, dende o momento en que pode ser repetido, é logo xa cita. Non hai a lingua máis que nos seus efectos, ou restos. Pero, que é un resto? É o resto?

Óbrase un/ha resto suspendido.

Que non sería: nin presenza, nin substancia, nin esencia. En xeral, pensamos que o resto é permanente, substancial, subsistente. Aquí o resto non restaría nese senso.

Pensamos tamén que @ rest@ é o residuo dunha operación (subtracción ou división), un desperdicio, un lixo que tumba e permanece. O resto, aquí, provocaría máis ben a operación. O resto non resta en ningún dos dous sentidos. […] O resto aquí suspéndese.” (Derrida, 1974: 253)

Se fose unha cita, a frase coa que comezabamos podería inserirse nunha historia da destrución como historia natural. No resto non cabe distinguir entre o natural e o artificial: a biodegradabilidade volve ao orgánico o inorgánico; inda que non restitúe a natureza senón na súa desaparición, que a tornará de novo intacta. Aquí e agora xa vivimos nos restos, a vida é perpetuamente unha especie de sobre-vida, un traballo fóra da economía entre “a vida a morte”1. Esa frase semella describir un estado de cousas. Semella establecer unha comparativa entre os efectos destrutivos dun sistema económico (a brutalidade sistémica) e a guerra (a violencia legal). Pero ningún estado de cousas satisfará ese enunciado. As súas condicións de verdade non poden ser establecidas. A violencia á que apunta esnaquiza a linguaxe que tenta dicila. Entre a lingua e os estados de cousas non hai relación representacional, a lingua non reflicte o mundo. Esa frase non é un constatativo; é acaso un performativo? Os actos performativos desfanse a si, dende o momento en que só funcionan por ser citas, repetición dun enunciado previo codificado por unha comunidade (Butler, 1993: xxi e ss.). O performativo como mostra exemplar da lingua soberana, do soño teolóxico ou poético do “Fágase a luz” son parasitos ou restos que deben esconder en cada repetición a súa condición de (non)presentes. Tamén Derrida desconfiaba do performativo; pero el non cría que a resignificación puidera ter aí o seu lugar. Cando el quixo falar dun dicir do acontecemento, distinguiuno do constatativo e do performativo. Ese dicir do acontecemento, esa linguaxe que é corpo, pero que non entra dentro da historia do suxeito, recibiu o nome de dicir sintomático. Como o síntoma é un dicir-corpo, non produce, nin representa. Non é a acción ou instrumento dun suxeito. O síntoma é o que cae: metonimia e non metáfora, cuasi trascendentalidade como residuo. Se pode dicir o acontecemento é porque pasa pola linguaxe e polo corpo, no punto onde se precipitan un sobre o outro. Nel non está presente ningún suxeito, non constata, non produce, nin sequera significa.

O síntoma lévanos ao extremo da escrita, á ilexibilidade, e á psicanálise como unha teoría do texto. Por que a psicanálise? Porque a psicanálise fíxonos saber que o corpo fala e nos desvíos e derivas do presunto retorno á orixe do texto freudiano, propugnada por Lacan, que o corpo/lingua escribe. O último Lacan pode lerse como un desprazamento do estruturalismo. Encore, o seminario XX que en moitos sentidos supón un punto de inflexión na ensinanza de Lacan, publícase en 1974, o mesmo ano de Le plaisir du texte de Barthes e Glas de Derrida. Hai numerosas coincidencias entre Barthes e Lacan, ambos comezaran no estruturalismo e atopábanse nese momento en posicións post-estruturais xunto con pensadores máis novos. Algo así como o corpo chegaba ao texto e arruinaba xunto coa estrutura a linguaxe como lei.

Nos textos de Lacan a escrita imponse cando o relevante xa non son os efectos de significación, senón o goce e o real; pois a escrita é o lugar onde se torna posíbel a exención do sentido. A partir dese momento a noción de significante será desprazada pola de letra (simple grafo liberado de significación). A función do escrito son os carrís que dan acceso ao goce, pois a escrita parece ofrecer unha captación do referente que non ten lugar na palabra. Ao goce, ao efecto real no síntoma, só pode chegarse cando nos vemos liberados da significación (Miller, 1998: 281 e ss.). O escrito traba o funcionamento da cadea significante, facéndoa rozar coa resistencia de algo ilexíbel, e mesmo erosiona a lingua como estrutura. A escritura repousa sobre unha imposibilidade ou incifrabilidade, que toma a forma dun tope interno que produce efecto real ou síntoma; pero esa incifrabilidade segue remitindo á escritura pois só pode aparecer no punto no que falla. Con esa insistencia na escritura, Lacan trata de dar conta dun efecto da cadea significante que non é xa da orde da significación, senón efecto real ou efecto de goce; e a el refírese Miller, comentando a Lacan, como resto ou produto. O inconsciente xa non é na última ensinanza de Lacan iso fala, senón unha especie de arquivo desprovisto de sentido. Se anteriormente o principio da lingua fora a demanda, o sentido, agora esa intención de significación queda substituída polo goce. Lacan distingue explicitamente o escrito do significante. O significante foi introducido pola lingüística que o sustenta no discurso científico, ao fin o discurso do amo cara o que se escorre tan pronto como introduce algo arbitrario para dar conta da relación entre significante e significado. Tomar en consideración a escrita leva a outra exposición da linguaxe. Hai pois un post-estruturalismo en Lacan (Vidarte, 2007) que deconstrúe a noción de linguaxe anterior facéndoa chocar cunha materialidade fóra do sentido. Así, nos anos setenta Lacan mesmo altera a ortografía para dar cabida a outr@ escribindo “a lingua” como alingua (lalangue), rompendo coa gramática e coa linguaxe como estrutura. Alingua caeulle en riba ao último Lacan e tornouse nun tema máis básico que o propio inconsciente. Así di Lacan no seminario XX:

Se dixen que a linguaxe é aquilo coma o cal está estruturado o inconsciente, é de seguro porque a linguaxe, en primeiro lugar, non existe. A linguaxe é aquilo que se procura de saber respecto alingua.” (Lacan, 1998: 167)

Alingua aparece nun momento da ensinanza de Lacan no que está a cuestionarse a noción de estrutura e tenta dar nome a aquilo que resiste e resta ao sentido. A escrita é un gasto excedente, o lugar dun sobrante que non se deixa apresar en ningunha economía, nin en ningún sentido. O síntoma é escritura do corpo e co corpo, caída fóra do sentido e o querer dicir; por iso a escrita pode revelar nos seus ocos os restos dunha memoria falida que rompa o continuo da historia. Alingua non é a linguaxe. A estrutura padece a lenta agonía do cuasi transcendental (Derrida, 1974). En galego o “a” inicial podería lerse tamén como privativo; porén non nega a lingua, senón que a deixa proliferar. Alingua impídenos pensar a linguaxe como representación: dos restos dunha estrutura tachada, dunha lingua fendida emerxe o silenciado no xogo da estrutura. A forclusión na idea de linguaxe da lóxica do suxeito, co que o estruturalismo parecía rematar colándoo pola fiestra, funciona como presuposto da noción de estrutura. Hai inscrición e hai soporte da inscrición: a man que escribe non é o mesmo que a folla sobre a que se escribe, nin o mesmo que o lapis co que se escribe. Pero os trazos na folla, a escrita logo, son xa un coa folla por un xesto previo, repetición de tantos, aprendido por unha intelixencia colectiva feita hábito corporal. A idea tradicional da escritura depende de certa idea do soporte como superficie pasiva, neutra e que se nos dá aí de antemán. A lingua (e) o ser dependen tamén desa lóxica do soporte, que nos permite falar dun suxeito sobre o que recaen certos predicados como afeccións ou accidentes. A lóxica do soporte é máis vella có suxeito e gárdao, inmóbil e resgardado do devir. Pero na alingua aparece outra relación do corpo e da linguaxe, a reinscrición desa différance que funda a lingua como representación na determinación da ampliación do sentido de “lingua” (á vez anaco do corpo e linguaxe) como unha catacrese. Ese desprazamento da lóxica do soporte, a “hipótese do papel”, traza ao seu paso outra (a)lingua, outro corpo e outra relación entre o espazo e o tempo, entre o territorio e a historia.

O característico da escrita é o espazamento: o devir-espazo do tempo. No espazo que fai pensábel a sucesión do branco sobre a folla, na superficie non escrita que dá a ler os trazos e que se dá a ler neles pode ter lugar a interrupción da temporalidade lineal, logo da historia. A posibilidade da historia e da memoria van a ter que ver precisamente coa escritura, como acontecemento que resta ou como repetición orixinaria. Dita noción de escritura desfonda a idea de soporte como superficie pasiva e distinta da actividade de inscrición. A súa é unha profundidade sen fondo, unha estratificación de superficies onde a relación a si, ao seu interior, non é máis que a implicación doutra superficie tamén exposta. Este desbaratamento da imaxe usual do soporte ou superficie da escrita vai ser levado inda máis lonxe a partir dun termo que Derrida toma de Artaud, o autor que máis radicalmente puxo en quebra esa idea do “Autor”, quen só a empregara en tres ocasións tomándoa prestada de certos tratadistas de pintura italianos, @ subxectil.

Derrida reescribe @ subxectil percorrendo a des-obra de Artaud e remarcando especialmente as violencias inflixidas ao soporte da inscrición. En numerosos debuxos o papel é queimado, perforado, furado. Os trazos non se limitan á superficie da folla, senón que fan intervir á propia folla, que non é xa superficie pasiva, senón suxeito sufrinte2. A operación sobre o subxectil desestabiliza a proposición como relación entre o suxeito e o obxecto. “O corpo propio vólvese subxectil que vive, debuxa e escribe. El/a é a letra en movemento” (Derrida, 2002: 77). Derrida leva ese termo tomado da pintura até a lingua. A palabra subxectil non pertence á lingua francesa, posto que o termo resulta case intraducíbel. Chega a ela como un estranxeiro e garda as pegadas da súa condición de outro. O subxectil poder ser un proxectil que perfore a “lingua materna” e esa lingua “materna” pode ser á súa vez un subxectil perforado, queimado, limado ou cosido. Dalgún xeito a lingua materna-subxectil resta, como alingua. Non é a linguaxe como estrutura, senón o lugar onde a organización significante atopa unha fenda. En Artaud a destrución fai obra. O resto da inscrición e da perforación do soporte permanece infinitamente repetido:

Operación única, azar necesario […] Non se espesa en discurso. Ese discurso desbórdaa e inscríbese nela: toma corpo dun só golpe, pero redobrado, dáse o seu propio corpo unha soa e única vez nun acontecemento á vez insubstituíbel e serial.” (Derrida, 2002: 82)

Subxectil é unha palabra e a palabra pode volverse subxectil, deixándose atravesar por unha voz ou un alento que non se confunde coa voz da lingua ou o discurso. Unha nova figura da voz máis aló da linguaxe articulada ten lugar aí. A palabra é á vez o que se ataca e a arma do ataque: o subxectil é tamén un proxectil. O que queda como obra é o feito de que unha perforación da palabra, ou do corpo ou da folla tivo lugar, o resto dun corpo a corpo coa lingua. Esa letra-proxectil que o traballa e tortura non é distinguíbel do subxectil mesmo. O subxectil é dalgún xeito único e desdobrado. Nin suxeito, nin soporte; mais tamén suxeito e soporte, proxectil que golpea desdobrando o movemento da man e da cousa. En calquera caso, quizais este termo reste como o lugar para pensar doutro xeito o corpo, a lingua e a historia, inauguradas tamén, como nos di Derrida, polo acontecemento da inscrición que abre a posibilidade do arquivo.

A historia do corpo fóra do significante choca coa (non) historia do subxectil. Iso fórzanos a pensar doutro xeito o soporte e, polo tanto, ao suxeito. O suxeito determinouse como aquilo que subxace, como o soporte dos predicados que recaen nel. A lóxica do soporte precede ao suxeito; esa lóxica, oposicional, desbarátase co subxectil, onde os planos caen até tornar indiscerníbeis o momento e o efecto, o fondo e a figura, a profundidade e a pel, a folla e o trazo. Qué é o subxectil ou Subxectil? O subxectil non é, resta xa dende o seu nacemento por vir. Unha frase pode ser un subxectil, á vez proxectil e soporte, superficie de inscrición e man que escribe, (nin) eu (nin) outro. A palabra “subxectil” é un subxectil, pero esta vez as aspas non logran frear o movemento dunha repetición que impide á vez o establecemento dunha metalinguaxe e o feche dun plano de inmanencia.

[…] a fin dun sistema económico pode deixar sobre a terra os mesmos sucos cunha guerra total

Ese enunciado logo non é un enunciado representativo. Xustaponse aos lugares desfeitos, non é unha esfera transcendental. A lingua non describe o mundo, non o representa. A frase é ela mesma un suco na terra. Un resto e a resta dun desposuimento repetido en cada “aquí agora”; (non) é unha cita, é un subxectil. Un proxectil que devolve fóra do círculo económico a violencia sufrida, que repite o clamor persistente e inaudito de todos os restos, que somos, onde somos.

Figura 1_bea

 

2. Isto (non) é a arma do crime

Isto (non) é a arma do crime. É unha foto. A arma do crime falta, e o lugar. O único que sobran son os mortos. Antes do parque anódino e dos edificios que antonte foron novos había un campamento de chabolas e un regato. Os escombros foron retirados e o seu peso non afundiu a herba, que chegou logo. Ao fondo, a torre dun igrexa resulta tamén banal nunha paisaxe urbana aparentemente hixienizada de residuos traumáticos. Esa torre, porén, foi testemuño, lugar e arma dun crime. Dende ela puido en 1972 dispararse, sen risco e con precisión, sobre unha manifestación pacífica e matar a dúas persoas. No lugar onde foron mortos hai agora unha estatua como memento; á torre non parece importarlle. Latexa aínda a terra baixo a violencia da xeografía, bórrase o sangue dos lugares?

Os restos soñan co arquivo. Podemos pensar que o mellor que lle pode pasar a un resto é que o garden, que non o deixen perder. Pero a lóxica do arquivo é auto-inmunitaria, gardar é dalgún xeito perder, e á inversa. As imaxes reproducidas por medios técnicos parecen gardar a ilusión de capturar o instante, de reproducir a realidade tal cal é. No entanto, a condición do visíbel é o invisíbel: o marco que, á vez que dá a ver, nos cega ocultándose ademais a si. Só hai visibilidade porque hai marco; pero o marco, que dá a ver á vez que cega, pode desprazarse ao repetirse e poñerse en guerra contra si (Butler, 2008). Unha política das imaxes podería pasar por marcar o invisíbel no visíbel, por remarcar a pegada dunha desaparición ou dun desposuimento violento, a emerxencia dun desaxuste. Segundo Benjamin, a fotografía mostra a complexa relación que as imaxes gardan co tempo por medio da súa reprodución técnica, posto que revela na detención do movemento o que doutro xeito non se dá a ver: un inconsciente óptico como falla temporal. O instante pasado conxelado na imaxe fotográfica aniña nun futuro que non é modificación continua da presenza. A fotografía non esgota o campo da visión, hai nela o que non se ve, o fóra de campo como lugar do resto, e que deixa as súas pegadas no visíbel. Unha imaxe non ten presente, dá lugar ás pantasmas, provén dunha memoria previa a calquera acontecemento e que volve do porvir. Habería un xeito de mirar capaz de facerlle un lugar ao roubado, ao invisibilizado cuxa desaparición é condición de posibilidade da imaxe? Que sabe o papel ou a pantalla dos desaparecidos? Ou doutro xeito…

Ten memoria @ subxectil? Ter, non. Pero non hai memoria sen que el/a a abeire; pois a noción de memoria depende da historia do soporte que encobre @ subxectil. Nun texto publicado por primeira vez en 1966 Derrida, comentando a Freud, define a memoria como a capacidade de ser alterado dun xeito duradeiro por acontecementos que só se producen unha vez. Pero nesa definición –prosigue– queda algo fóra: a conxunción entre a permanencia do trazo ou da pegada e a nudez sempre intacta da superficie receptiva. Para facer esa idea aparentemente paradoxal intuitiva, Freud utilizara a imaxe do blok máxico. Nel a superposición das capas e o carácter maleábel da superficie permitía escribir sempre de novo á vez que gardar o previo. O exemplo do blok máxico é talvez máis que un exemplo; en calquera caso, a memoria, a psique mesma, só resulta pensábel como un aparello de escritura e grazas a el. A memoria fórzanos a pensar o borrado e o trazado como un xesto simultáneo e idéntico, fórzanos a pensar que a primeira vez que se produciu un contacto entre esas dúas forzas a repetición xa comezara, que non hai outra orixe que a repetición. A vida necesita da memoria que a garda, pero a vida –en palabras de Derrida– “está xa ameazada pola orixe da memoria que a constitúe, pola efracción que só pode conter ao repetila” (Derrida, 1967: 301). A memoria ábrenos a un lugar entre “a vida a morte”, ao tempo dun traballo de dó e ao necesario coidado dos restos.

Podería narrarse unha historia dos restos biodegradados, invisibilizados polo espazo-tempo, desfeitos pola xeografía? A historia depende da narración e narración como as imaxes só acaece por un punto cego que arruína a súa propia historia (Butler, 2006). A narración é da orde do sentido: imprime unha forma lineal na retorta temporalidade espectral do “aquí agora”. A historia desbota os restos ou convérteos en monumentos. Toda historia –como o traballo (Derrida, 1974)– é un traballo de dó triunfante un tentar crer que os mortos non molestan ou que molestan o menos posíbel. Pero o dó non remite a unha temporalidade narrativa, senón a unha tópica. O tempo xa non é progresión, senón repetición; e o pasado non é algo superado, senón resto presente no “eu”. A Historia é o continuo dos vencedores, a temporalidade lineal do progreso; para facer saltar ese continuo é necesario interromper a progresión histórica. Só a relembranza permite facer saltar o continuo do tempo, posto que ela non retorna tempo homoxéneo e baleiro, senón tempo-agora. O tempo-agora non é presente, o presente remite ao pasado como unha serie de puntos que se suceden sen máis; é ruptura da presenza, pasado por vir “no que se diseminaron as lascas do mesiánico” (Benjamin, 2008: 318). O presente é recordo e o futuro, resto no presente. O tempo-agora non é logo presenza plena, senón repetición e reinscrición dos restos. A relembranza é aquilo que desaxusta o presente, que cuartea o tempo como liña para abritar outra imaxe da historia e do suxeito. A memoria non é individual, pois é previa ao proceso de individuación. É pre-subxectiva. É quizais o espazamento mesmo polo que a conciencia pode colarse na vida. Dáse no corpo, pero remite a un lugar previo á división do tempo e do espazo, a unha especie de khôra fuxida do falogocentrismo e que resta non como receptáculo ou matriz, senón como proxectil ou subxectil.

3. Fala (a) subalterna

Habería lugar para outra historia, unha que dea conta da relembranza, que poida facerlle xustiza aos restos sen reinvestilos para obter beneficio, sen reintegralos no círculo económico como cultura ou tradición? Habería unha “historia universal” do subxectil que cuartease o universal ao declinalo? Sería @ subxectil o suxeito desa historia ou alguén falaría no seu nome, talvez un intelectual periférico? Sendo a historia o continuo dos vencidos, poden contar os subalternos (que non son Outros senón subxugados; pois un/ha non é subalterna, senón que a subalternan) a súa historia? Despois de todo e antes de nada… Pode falar un/ha subalterna?

Figura 2 alternativa_bea

 

Non, un/ha subalterna non pode falar; pero fala. Ese paradoxo aparente resólvese se pensamos que as condicións de posibilidade de que algo aconteza non esgotan o real. De feito, o real non é o posíbel. A condición de posibilidade dun obxecto non está en continuidade coa existencia do obxecto. Entre unha e a outra hai un salto, unha discontinuidade: a fenda pola que se cola o acontecemento como memoria. A subalterna fala, fala todo o rato. Fala nos lugares inhabitábeis do bafo persistente do que nos foi, é e será unha e outra vez arrincado.

Nun texto de 1988, ao que volve a finais dos noventa, a filósofa de orixe indio Gayatri Chakravorty Spivak, sometendo a noción de subalternidade tal e como funcionaba na historiografía marxista india a un desprazamento deconstrutivo, preguntábase se a subalterna podía falar. Atrapada entre dúas linguas (a hexemónica e a contra-hexemónica) a figura da subalterna era un trazo a punto de esvaecerse, ou mellor, unha voz violentamente silenciada polos suxeitos da historia. A subalterna era o resto ou residuo dun proceso de tradución imposíbel e coercitivo. A subalterna non falaba, escribía co seu corpo ao borrarse a “si”. No límite último a súa única posibilidade de fala e acción era o suicidio, marcar o dobre borrado da súa ausencia co sangue. O sangue calla, pero non fai historia. Cando “fala”a subalterna é subxectil: proxectil e subxecto. Como amplificar a voz silenciada de subxectil? Como escribir sobre el de xeito que os trazos non o borren, non nos impidan escoitalo?

e se o texto fose o lugar onde se (des)trazan as pegadas, non dunha ausencia, senón da forclusión dunha violencia reiterada en cada caso? Despois de todo, a escrita é o vertedoiro de tódolos residuos que a compoñen, descompoñéndoa, e que impiden que sexa igual a si mesma; e tamén o síntoma insuperábel que garda a pegada dunha violencia que se borra. A escrita é o lugar dos restos e o acontecemento como resto na lingua, o lugar a-tópico no que se pode fender a linguaxe como Lei e estrutura para deixar lugar alingua. A alteridade non é Outro, garante da orde simbólica, senón nós outras, residuos que impiden o seu feche. O xesto que nos instaura a cada un/ha como Outr@ é a radical denegación da subalterna; pois queda convertida nunha alteridade radical á que se lle arrinca a fala. Porén, mesmo o texto que a silencia garda as pegadas desa dobre negación, voz inaudíbel que “fala” na escrita. Pensar o borrado e o inscrito na traza pode levar, fendendo o continuo do discurso pola escritura, a reinscribir na súa ilexibilidade os restos afogados pola historia; pois o borrado dos restos deixa restos. Facerlles xustiza pode ser re-marcar e non enmarcar o espazo no que xa non son visíbeis, repetir a súa falta na esixencia doutra escrita que faga corpo do ilexíbel. Si, a oralidade non é máis ca outra escritura.

Índice de figuras:

  • Figura 1: Lugar (Ferrol). David Castro. Fotografía dunha secuencia de vídeo sobre pantalla de ordenador.
  • Figura 2: documento nacional de identidade de Manuela Lugrís (reverso).

Bibliografía:

  • BARTHES, R. (1973): Le plaisir du texte. Paris, Seuil.
  • BUTLER, J.(1993): Bodies that Matter: On the Discursive Limits of ‘Sex’.  London/New York, Routledge.
    • (2005) : Giving an Account of Oneself. Fordham University Press.
    • (2009): Frames of War: When Is Life Grievable? London/New York. Verso.
  • BENJAMIN, W. (2008): “Sobre el concepto de historia”, en Obras I/ vol. 2. Madrid. Abada.
    • (2007): “Pequeña historia de la fotografía”, en Obras II/vol. 1, Madrid, Abada.
  • DERRIDA, J. (1967): L´écriture et la différence. Paris, Seuil.
    • (1974): Glas, Paris, Galilée.
    • (1986): “Forcener le subjectile”, en THÉVENIN, P. : Dessins et portraits d´Antonin Artaud. Paris, Gallimard.
    • (1993): Khôra. Paris, Galilée.
    • (1995): Mal d´archive. Paris, Galilée.
    • (2001a): Dire l´événement, est-ce possible?. Paris, L´Harmattan.
    • (2001b): “Le papier ou moi, vous savez…”, en Papier Machine. Paris, Galilée.
    • (2002): Artaud le Moma : interjections d’appel. Paris, Galilée.
    • La vie la mort (1975)”(seminario inédito), caja 12, carpetas 10-19. Jacques Derrida´s Papers. Critical Theory Archives. Special Collections UCI.
    • Biodégradables: Seven diary fragments”, caja 26, carpetas 1-8. Jacques Derrida´s Papers, Critical Theory Archives. Special Collections UCI
  • LACAN, J. (1992): El reverso del psicoanálisis Barcelona, Paidós.
    • (1998): Aún. Barcelona, Paidós,
    • (2000): Autres écrits Paris, Seuil.
    • (1996): Radiofonía y televisión. Barcelona, Anagrama.
  • MILLER , J.A. (1998): Los signos del goce. Barcelona, Paidós.
    • (2002): La experiencia de lo real en la cura psicoanalítica. Barcelona, Paidós.
  • SPIVAK, G. (1988): “Can the Subaltern Speak?”, en AA.VV.: Marxism and the Interpretation of Culture. Univesity of Illinois Press.
    • (1999): A Critique of Post-colonial Reason. Toward a History of the Vanisihing Present. Harvard University Press.
  • VIDARTE, P. (2007): “Derriladacan: Contigüidades sintomáticas”, en AA.VV.: Conjunciones. Madrid, Dyckinson.
    • (2008): “De una cierta cadencia en deconstrucción”, en AA.VV.: Por amor a Derrida Buenos Aires, La Cebra.

 Notas

1 “La vie la mort” é unha expresión de Derrida e dá nome a un dos seus seminarios dos anos setenta. Sen comas, nin conxuncións, nin outros signos gráficos entre “a vida a morte” un único espazamento marca á vez un nexo e unha irredutibilidade.

2 Artaud deixou restos. Na segunda metade do pasado século moitos artistas traballan encarnizadamente o soporte de inscrición. Os cadros de Lucio Fontana, por exemplo, aparecen furados; os cortes e buracos no lenzo fanse tema. O corpo chega a ser tela sufrinte, como nos accionistas vieneses, na performance ou no arte corporal. A historia da arte da segunda metade do século pasado podería ter cabida nunha historia do subxectil, inda que a excesiva amplificación e a ampulosidade xestual puido deixalo a el sen voz e a nós xordos.